معدن مس دره زرشک؛ تخریب محیط زیست استان یزد و معمای توسعه

دکتر حسین ملکی نژاد عضو هیئت علمی و دبیر کانون تفکر آب دانشگاه یزد، یکی از رسالت های تشکلها و سازمان های مردم نهاد را بررسی و مطالعه اثرات و تبعات مثبت و منفی طرح های مهمی دانست که یا در استان در حال اجرا هستند و یا قرار است اجرا شوند. وی افزود: موسسه جمعیت واقفین سبز و ورود تخصصی کانون تفکرآب دانشگاه یزد به موضوع معدن مس دره زرشک جهت کمک به مدیران استان و با هدف ارتقاء توسعه پایدار در استان است.

به گفته دکتر ملکی نژاد، معدن مس علی آباد و دره زرشک درحوزه دشت یزد-اردکان و کویرابرکوه- سیرجان واقع شده که این ارتفاعات با توجه به میزان بارش، یکی از نقاط مهم  و در واقع،  قلب تامین کننده ی منابع آبی استان یزد است.
وی با اشاره به فعالیت معادن مختلف در سراسر کشور که می توانند درایجاد اشتغال و رونق اقتصادی منطقه موثرباشند، از اثرات و تبعات منفی این معادن، برمنابع آب سطحی و زیر زمینی، انتشار آلودگی منابع آبی و تخریب پوشش گیاهی، تهدیدهای زیست محیطی، تخریب زیست گاه های حیات وحش، آلودگی های صوتی، تهدید آثار تاریخی در روستاهای دره زرشک و توران پشت، مهاجرت معکوس به استان، تعطیل شدن فعالیت های کشاورزی منطقه و آوارگی روستاییان سخن گفت.

کانون های تفکر، مرجع کارشناسی بی طرف در تصمیم های مدیران اجرایی استان

دکتر ولی درهمی معاون پژوهش و فناوری دانشگاه یزد نیز به بیان فلسفه تشکیل کانون های تفکر در دانشگاه یزد، بر این نکته تاکید کرد که هدف از تشکیل این کانون ها، بررسی موضوعات مختلف در ابعاد گوناگون بدون هیچ شائبه سیاسی و به عنوان یک مرجع بی طرف.

وی افزود: کانونهای تفکر دانشگاه یزد، نظرات کارشناسی وعلمی خود را با اجماع نظرات سازمان های مختلف شرکت کننده دراین نشست ها، جهت کمک به بخش های اجرایی استان و تصمیم گیری های استان و حتی کشور ارائه می کنند.

دکتر درهمی حفظ سلامتی و تندرستی جامعه را از خط قرمزهای محیط زیست برشمرد و اضافه کرد: طرح های مرتبط با محیط زیست دراکثرمواقع اثرات بلند مدتی دارد که باید به آن توجه خاصی شود.
وی با اشاره به اینکه بعضا این موضوعات زیست محیطی و کلان را محرمانه می دانند، گفت: نمی توان مسائل و نگرانی های زیست محیطی را که منجر به آسیب های جدی شده یا می شود را نادیده گرفت و دانشگاه یزد به عنوان مرجعی برای پاسخگویی و اعلام نظر کارشناسی وعلمی وظیفه دارد، وضعیت موجود را از بعدهای مختلف از جمله سلامتی، اقتصادی، زیست محیطی و … بررسی و جهت استفاده و برای اطلاع همگان ثبت و به دستگاههای رسمی مربوطه اعلام کند.

خطرات معدن دره زرشک: نفوذ آبهای زیرزمینی به داخل معدن

در ادامه نشست، دکتر محمدمهدی جوادیان زاده مدیرعامل شرکت سهامی آب منطقه ای یزد، به تشریح روند چند ساله مطالعات معدن مس دره زرشک پرداخت و گفت: معدن مس دره زرشک در منطقه ای واقع شده که سرچشمه ی آبهای زیر زمینی بخش وسیعی از دشت پایین دست است و با فعال سازی این معدن، آسیب ها و نگرانی های جدی به منابع آب زیر زمینی به صورت کمی و کیفی وهمچنین ورود فلزات سنگین و کانی های معدنی بعنوان یک منطقه دست خورده وارد می کند.

به گفته وی، در مطالعات شرکت مهندسین مشاور «بند آب» که به خواست شرکت ملی صنایع مس ایران صورت گرفته است، مهمترین معضل در بهره برداری ازاین معدن را هجوم آبهای زیر زمینی منطقه به داخل پیت معدن و تحت تاثیر قرارگرفتن منابع آب زیرزمینی پایین دست توصیف کرده است.

وی درادامه با استناد به مطالعات آقای دکتر داود رئیسی استاد زمین شناسی دانشگاه شیراز و با توجه به اینکه معدن مس دره زرشک بر روی بافت آهکی گسترده واقع شده است گفت: این بافت آهکی، قدرت زیادی برای جذب و زهکشی بالای آبهای منطقه را دارا می باشد. در اطراف این معدن مناطقی به صورت نفوذ ناپذیر و یا نفوذ پذیری کم وجود دارد که موجب تحت تاثیر قرار دادن منابع آبی منطقه می گردد و به صراحت بهره برداری از این معدن  بدین شکل مشکل ساز می باشد.
به گفته وی مدیرعامل شرکت ملی مس ایران خواستار مطالعات بیشتر و بررسی پیشنهادات بر مبنای مطالعات عمیق تر شده، که نشان می دهد این شرکت متقاعد شده درچارچوب مطالعه و کار کارشناسی پیش رود.

آیا تاکنون بخشی از درآمد معادن استان، خرج توسعه مردم منطقه شده است؟

سید عباس هاشمی مدیرعامل موسسه جمعیت واقفین سبز با تاکید براینکه ازهمه اقشار اعم از حقیقی و حقوقی انتظار می رود،

وارد این عرصه برای تصمیم گیری درست واساسی شوند، گفت: در بحث وضعیت معدن مس دره زرشک چیزی که می تواند مبنا قرار گیرد، نظرات کارشناسی صاحب نظران در این امر است.

وی در ادامه گفت: علاوه بر اثرات مخرب معدن مس دره زرشک بر وضعیت  کمی و کیفی منابع آب منطقه، اجرایی شدن کار این معدن، تبعات سنگینی نیز برای انسان، دام و گیاه به وجود می آورد.
از دیگر تبعات مجوز دادن به استخراج این معدن درجوار دره و چشمه های آهکی ندوشن و توران پشت، قرار گرفتن آن در حریم قانونی میراث طبیعی ۷ هزار ساله است که این موضوع دیگر نیازی به پژوهش و کارشناسی ندارد. همچنین با گمانه زنی هایی که دراین مدت صورت گرفته مشخص شده است بعضی از قنات هایی که در طول تاریخ هرگز کم آب یا خشک نشده بودند، خشک می شوند.

وی گفت: برکات عظیمی در شیرکوه نهفته است که جدای از برج آب یزد بودن ، محل تامین آب دشت یزد-اردکان، تنفس گاه و ییلاق یزد است که اگر معدن فعال شود، همه آنها تحت الشعاع قرارمی‌گیرد و ادامه ی حیات در یزد غیرممکن خواهد شد.
به گفته وی، تمام مستندات و نظریات کارشناسی در طول ۱۰ ساله این بحث گردآوری و تهیه شده است که دراولین فرصت در اختیارعموم جهت تصمیم گیری گذاشته می شود.

سید عباس هاشمی با بیان اینکه فی نفسه با برداشت معدنی مخالف نیستیم گفت: مابارها اعلام کرده ایم که مخالف معدن نیستیم بلکه با فساد در آن مخالفیم و در بحث کارشناسی آن محکم ایستاده ایم و کوتاه نمی آییم و دراین خصوص با دستوررهبری کمیته فوریت های زیست محیطی تشکل ها تشکیل گردیده که فاز اول آن گفتمان سازی می باشد.

وی درپایان با تاکید براینکه اگر به دنبال توسعه به معنای واقعی هستیم باید ابتدا به فکر توسعه خود روستا باشیم تا مهاجرت به شهر و حاشینه نشینی های آن خاتمه یابد.
وی اذعان داشت: تجربه نشان داده که در طول سالهای گذشته و از محل درآمدهای عظیم این معادن، کمترین پولی درجهت توسعه منطقه خرج نشده است.

فرمول نادرست توسعه و تخریب محیط زیست استان

دکتر سعید عطار عضو هیئت علمی و دبیر کانون های تفکر دانشگاه یزد، وجود برخی تشکل ها و اشخاص در استان یزد که خارج از جریان عمومی منفعت جویی های شخصی، به آینده توسعه پایدار استان فکر می کنند و برای آن آینده تلاش می کنند به عنوان سرمایه ای برای استان یاد کرد و گفت: مسئله معدن مس دره زرشک را باید از دید کلان تر تحلیل کرد چرا که در یک دیدگاه کلان، این موضوعی است که از دهه های گذشته شروع شده است.

وی با اشاره به اینکه نخبگان ما در دهه های گذشته براین باور بودند که توسعه فرآیندی هزینه بر است و اگر مردم توسعه می خواهند باید هزینه آن را هم بدهند، افزود: این نگاه در تقرییا تمام ۵ برنامه توسعه قبل از انقلاب و ۶ برنامه پس از انقلاب به جز برخی مفاد برنامه چهارم توسعه حاکم بوده است.

وی گفت: استان یزد دراین مبادله درتقسیم کارملی ای قرار گرفت که بر مبنای آن، باید در فولاد ، کاشی و استخراج حداکثری معادن پیشرو باشد تا هزینه توسعه پرداخت شود.
به گفته وی، معدن مس دره زرشک در این معادله تعریف می شود که هزینه دوباره ای برای صنعتی شدن استان یزد است. با این حال، می توان گفت که حتی به فرض درست بودن این معادله، استان یزد یک استان صنعتی در بُعد ملی و یک استان کمتر صنعتی در بُعد بین المللی است. این نشان می دهد که با این همه تخریب منابع محیط زیستی استان، ما هنوز یک استان صنعتی به معنای دقیق کلمه یعنی صادرات محور و تولیدگرا در مقیاس بین المللی نیستیم.

وی در پایان، تاکید کرد که شاید بشود از معدود فرصتهای موجود برای تغییر اندک آن معادله تاریخی استفاده کرد. اهمیت بحث در مورد معادن و صنایع استان دقیقا از همین نظر است.

رعایت سازگاری و بهره وری در برداشت از منابع تجدید ناپذیر

دکتر علی طالبی عضو هیئت علمی دانشگاه یزد و مسئول انجمن آبخیزداری ایران اظهار داشت: بهتر است با شرایط موجود این موضوع را ملی کرده و طی نامه ای از اتحادیه انجمن های آب ایران که متشکل از ۱۴ انجمن آبی در ایران است نظرکارشناسی، بی طرفانه و تخصصی آنها را در این خصوص دریافت کنیم.
حسن بلندیان مدیرعامل اندیشکده صفا با اشاره به اینکه این اندیشکده در کمیسیون های مشورتی مجمع تشخیص مصلحت نظام در سیاست های کلی برنامه هفتم حضور دارد، گفت: در برنامه هفتم توسعه در برداشت هرگونه منابع اعم ازآبی، معدنی و منابع تجدید ناپذیرباید دولت وحاکمیت در رعایت سازگاری و بهره وری نگاه متفاوتی داشته باشند.

وی با تاکید بر اینکه در برنامه هفتم برای این مسئله باید یک برنامه راهبردی تعریف شود، اظهار داشت: هریک از اعضا اگر پیشنهادی در این خصوص نه فقط در مورد معدن مس دره زرشک، بلکه در تمام گستره جغرافیایی کشور دارند، ارائه تا در هیچ کجا این چنین مشکلی بوجود نیاید و ظرفیت های ثروت و اصحاب قدرت  به سازگاری ها و منابع تجدید ناپذیر خدشه ای وارد نکرده و خط قرمزی باشد که نتوانند از آن عبور کنند.

شرکت آب منطقه ای  یزد به طور کامل متکی به نظر کارشناسی است

در پایان دکتر جوادیان زاده با اشاره به اینکه مطالعات صورت گرفته در خصوص معدن مس دره زرشک با توافق شرکت ملی مس ایران توسط دانشگاه شیراز بوده است، گفت: این فرآیند نزدیک به یک سال و نیم طول کشیده است که شرح خدمات این مطالعه با حضور کارشناسان و مدیران این شرکت تهیه و پس از تایید مدیرعامل، درحال حاضر روی نتیجه ی این مطالعات ، در حال بررسی هستند.
به گفته وی، شرکت سهامی آب منطقه ای  یزد به عنوان دستگاه تخصصی به طور کامل متکی به نظر کارشناسی است.

در پایان نشست بنا بر نظراعضا، جمع بندی این موضوع با دعوت از دکتر داود رئیسی و خانم دکتر ترابی مدیرکل برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو به جلسه بعدی کانون موکول شد.

در این نشست دکتر کاظم کمالی، دکتر مجید میررکنی، دکتر محمد حسین معماریان، دکترعلی طالبی، دکتر کمال امیدوار، دکتر علی اکبر جعفری ندوشن و دکتر نصرت الله امانیان از اعضای هیئت علمی دانشگاه یزد، دکترمجید احتیاط و دکتراحمد فتاحی از اعضای هیئت علمی دانشگاه اردکان، مهندس علی اوهب و مهندس محمد فهیمی نمایندگان شرکت آب منطقه ای یزد، مهندس امیر شریف یزدی مدیر مرکز پژوهش های خورشیدی یزد، مهندس سعید سلیمی صبورکارشناس بازنشسته آب منطقه ای یزد، دکتر آرش دالوند عضو هیئت علمی گروه بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی یزد، دکتر سیدمحمدجواد میرخلیلی مدیر پژوهش صدا و سیما یزد،  مهدی حجازی رئیس گروه آمایش سرزمین سازمان مدیریت و برنامه ریزی یزد، اعظم حبیبی پور معاون فنی محیط زیست یزد، لیلا بنیاد دانشجوی دکتری جامعه شناسی دانشگاه یزد، احمد رضا سعادتی کارشناس خدمات شهری شهرداری یزد وامید عسکری کارشناس پژوهشی کانون های تفکر دانشگاه یزد نیز حضورداشتند.