خشکسالی همچنان پابرجاست

محمدعلی رضایی/ نوروز ۹۸ هرچند با خاطره ای تلخ همراه شد و سیل بساط سفره هفت سین را در چند شهر ایران برچید و متاسفانه تعدادی از هموطنانمان را به کام مرگ کشاند اما خنده ای نیز بر چهره اشکبار بسیاری از ایرانیان خصوصا یزدیها آورد، مردمانی که بواسطه سالها خشکسالی و نبود بارش، با کم آبی در ستیزی نابرابر بودند.بارش های سیل آسا در نوروز امسال یزد، رودخانه ها و چشمه هایی که بیش از ۱۰ سال آب به خود ندیده بودند را جاری ساخت و ساعاتی نفس یزدیها را بابت وقوع سیلی مهیب در شهرجهانی در سینه ها حبس کرد. بازار شایعات سیل همچون اغلب نقاط کشور در استان نیز داغ بود و البته این بلای آسمانی، خساراتی نیز در یزد به بار آورد.بارش های خوب نوروزی در استان علاوه بر اینکه پایانی بر شایعه “جلوگیری از بارندگی در یزد بواسطه فعالیت های معدنی” بود، یزدیها را به آغاز ترسالی و کاهش تبعات کم آبی در استان امیدوار کرد و حتی معاون اول رئیس جمهور نیز در این خصوص گفت: «حداقل برای سال ۹۸ دغدغه روزهای کم آبی حتی در استان هایی نظیر سیستان و بلوچستان، یزد و کرمان و تالاب های خشک شده کشور نخواهیم داشت.» اما به باور بسیاری از کارشناسان همچون رئیس جدید سازمان هواشناسی کشور، جبران خشکسالی های چند دهه اخیر با این بارش ها ممکن نیست و هنوز شرایط کشور خصوصا استانهایی چون یزد در وضعیت خشکسالی قرار دارند.پنجم فروردین ماه جاری و در روزی که واقعه دروازه قران شیراز رخ داد و کام ایرانیان تلخ شد سحر تاجبخش، رئیس جدید سازمان هواشناسی کشور در سکوت خبری به یزد سفر کرد و بعد از حضور در جلسه‌ای با حضور مدیران و کارکنان اداره هواشناسی استان یزد پاسخگوی سوالات خبرنگار بشارت یزد نیز بود.اظهارات رئیس سازمان هواشناسی کشور در یزد از آن جهت حائز اهمیت است که وی درست دقایقی قبل از وقوع سیل هولناک شیراز از نرمال بودن میزان بارش‌ها در تعطیلات نوروز خبر داد و گفت با پیش‌بینی‌های صورت گرفته این بارش‌ها سیل‌آسا نیست و پیش‌بینی سیلاب برای تعطیلات نوروز به شکل جدی وجود ندارد. میانگین بارش‌های فصل بهار نرمال خواهد بودرئیس سازمان هواشناسی کشور در گفتگوی اختصاصی با بشارت یزد با اعلام اینکه میانگین بارش‌های کل کشور از آغاز سال زراعی تا آخر اسفندماه ۲۲درصد (به میزان ۳۷.۷ میلیمتر) افزایش پیدا کرده و به ۲۰۷میلیمتر رسیده است، اظهار داشت: پیش‌بینی‌ها به صورت فصلی انجام می‌شود و پیش‌بینی می‌شود میانگین بارش‌های کشور در فصل بهار در حد نرمال و یا کمی بیشتر از نرمال خواهد بود. به عبارت دیگر در بهار ۹۸ بارش‌هایی فراتر از نرمال را در کشور نخواهیم داشت. وی با بیان اینکه حرکت سیستم‌های جوی همواره از غرب به شرق است و سیستمی وجود ندارد که از قسمت شرق وارد کشور شود، عنوان کرد: در مسیر این سامانه‌ها توپوگرافی نقش مهمی در میزان بارش‌ها دارد. یعنی با عبور این سامانه‌ها از مناطق کوهستانی مانند رشته کوه زاگرس، جریان بارشی تقویت می‌شود و شاهد بارندگی گسترده در این نواحی خواهیم بود ولی پس از رسیدن به مناطق بیابانی و دشت‌ها مانند یزد و اصفهان، سامانه بارشی تضعیف خواهد شد. به عبارتی این جریان از مرکز کشور عبور می‌کند ولی در بیشتر مواقع به قدری فعال نیست که شاهد بارندگی باشیم.رئیس سازمان هواشناسی کشور ادامه داد: در صورتی که این سیستم‌ها از منشأ آن مانند سواحل مدیترانه، دارای رطوبت قابل ملاحظه‌ای باشد با رسیدن به مناطق خشک و بیابانی هم بارندگی را شاهد خواهیم بود. بنابراین عامل زمینی که سیستم از روی آن عبور می‌کند نقش مهمی در تقویت آن خواهد داشت.وی در رابطه با چرایی ایجاد بحران در کشور پس از وقوع سیل خاطرنشان کرد: وظیفه سازمان هواشناسی مدیریت ریسک است یعنی سازمان هواشناسی باید قبل از اینکه بارندگی آغاز شود آن را اطلاع‌رسانی کند و اگر این عمل درست انجام نشود به این معنا است که سازمان هواشناسی کار خود را به خوبی انجام نداده است. نبود مدیریت صحیح و زیرساخت، عامل خسارتهای زیاد سیلتاجبخش با بیان اینکه زمانی که برف، کولاک، باران و یا سیل آغاز شد به ستاد مدیریت بحران و هلال احمر مربوط می‌شود، افزود: دلیل اصلی بهم ریختگی کشور پس از وقوع سیل دچار بهم عدم وجود زیرساخت مناسب است و عامل مهم دیگری که مشکلات را افزایش می‌دهد عدم مدیریت صحیح در مواقع این‌چنینی است. دخالت عامل انسانی در کاهش بارش‌های یزد، مبنای علمی نداردوی در پاسخ به شایعاتی که عامل کاهش بارندگی‌های اخیر یزد را دست داشتن عامل انسانی و وجود برخی معادن خاص عنوان می‌کنند، گفت: این حرف به هیچ عنوان مبنای علمی ندارد چرا که یزد در کمربند بیابانی کره زمین که کم بارش است، قرار دارد و ارتباطی به امسال و یا چند سال اخیر ندارد. مناطق خشک و بیابانی کشور از کویر سمنان تا کرمان جزو مناطق کم‌بارش است و درست است که طی سال‌های اخیر میانگین بارش‌ها کمتر شده ولی این موضوع مختص یزد نیست و تمام کشور و حتی منطقه خاورمیانه با مشکل خشکسالی و تغییر اقلیم روبرو هستند. وضعیت بارش‌ها بهتر شده، اما خشکسالی پابرجاستتاجبخش در پاسخ به سوالی در رابطه با پایان دوران خشکسالی ۵۰ ساله و ورود به دوران ترسالی اظهار داشت: ۱۱سال میانگین بارش‌های کشور زیر حد نرمال بوده است و حتی اگر طی امسال و سال گذشته بارندگی‌ها از حد نرمال فراتر هم برود باز هم ۹ سال عقب هستیم. یعنی وضعیت بارندگی‌های کشور کمی بهتر شده ولی خشکسالی هنوز برطرف نشده است. خشکسالی به سه دسته هواشناسی، کشاورزی و آبشناسی تقسیم می‌شود. وضعیتی که در دو سال گذشته کمی بهتر شده مربوط به بارش‌ها و خشکسالی هواشناسی است در حالی که خشکسالی آبشناسی که منابع زیرزمینی را هدف قرار می‌دهد همچنان به قوت خود باقی است. اشتباه در پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی اظهارات ضد و نقیض کارشناسان هواشناسی و اشتباه در پیش‌بینی‌ها مدتی است که مورد نقد فعالان این حوزه قرار گرفته است. اواسط آبان‌ماه سال گذشته پروفسور حسین اردکانی از بنیانگذاران هواشناسی در ایران با انتقاد از پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی گفته بود: برخلاف پیش‌بینی‌های هواشناسی، بارندگی‌های بالاتر از حد نرمال تا پایان سال ادامه دارد و جای تعجب است که چرا رئیس سازمان هواشناسی پیش‌بینی کرده خشکسالی شدید تا پایان سال زراعی ۹۶- ۹۷ ادامه خواهد داشت. هرچند که پیش‌بینی در علم هواشناسی با درصدی از خطا بیان می‌شود اما با توجه به بارش‌های اخیر مشخص شد این اشتباهات بسیار فراتر از حد مجاز است. اشک ها و لبخندهای بارندگی اخیروقوع سیل‌های اخیر در چند استان کشور خسارت‌های جانی و مالی زیادی را به بار آورده است که برای برآورد آن به زمان بیشتری نیاز است اما برخی منابع خبری میزان خسارات را تا ۱۲ هزار میلیارد تومان نیز تخمین زده‌اند. از طرف دیگر وزیر نیرو نیز چند روز پیش اعلام کرد که اگر می‌خواستیم این حجم آب که سیل اخیر به سدهای مخزنی وارد کرد را خریداری کنیم هزینه‌ای بالغ بر ۲/۵ میلیارد دلار رقم می‌خورد (حدود ۲برابر خسارات احتمالی) که بدین ترتیب و با توجه به بارندگی‌های اخیر، آب شرب ۴ استان یزد، اصفهان، فارس و هرمزگان در تابستان تامین شده است. بهار بارندگی در یزد۱۶ روز ابتدای سال ۹۸، حدود یک سوم معادل مجموع بارشهای قبلی به میانگین میزان بارندگی های یزد اضافه شد. به گزارش ایرنا، میزان بارندگی های استان یزد بر اساس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران، تا پایان آذرماه (از ابتدای مهرماه و شروع سال زراعی جاری تا پایان پاییز) تنها ۱۳٫۳ میلیمتر بوده که در مقابل میانگین ۸۵٫۷ میلیمتر بارندگی کشور خیلی کم بوده است.این میزان بارندگی های یزد در زمستان حدود چهار برابر یعنی ۵۶ میلیمتر شده در حالی که میانگین کشوری تنها ۲ برابر شده ولی باز هم نسبت به میانگین بلندمدت در استان یزد ۲۲ درصد کاهش داشته است.بارش ها در استان یزد در بهار ۹۸ و از ابتدای فروردین تا ۱۶ همین ماه به یک باره ۲۵ میلیمتر اضافه شده و به ۸۱ میلیمتر رسیده است.در واقع در ۱۶ روز به اندازه حدود ۲ برابر پاییز سال قبل بارش در این استان گزارش شده؛ از سوی دیگر به میانگین کشوری که تا اسفندماه ۱۸۷ میلیمتر بود تنها ۷۰ میلمتر اضافه شده که این آمار کمتر از بارش های پاییز بوده است.در تحلیل مجموع بارندگی های امسال باید گفت که بیشترین میزان بارندگی از ابتدای سال زراعی ( اول مهرماه ۹۷ تا ۱۶ فروردین ۹۸ ) استانهای لرستان با ۹۰۷٫۱ ، ایلام ۸۹۸٫۲ ، گیلان ۷۵۴٫۱ و چهارمحال و بختیاری ۷۴۲٫۸ میلیمتر بوده است.در سوی دیگر استانهای سیستان و بلوچستان با ۷۸٫۲ ، یزد با ۸۰٫۶ ، کرمان با ۹۵ و خراسان جنوبی با ۹۶٫۱ میلیمتر به عنوان کم بارش ترین استانها قرار دارند.نتیجه بارش های بهار ۹۸ برای یزد این بوده که این استان تا پایان اسفندماه در رده نخست کم بارش ترین استانهای کشور قرار داشت که به دلیل بارندگی های خوب ۱۶ روز فروردین ماه، یک پله پایین تر رفت و در جایگاه دوم قرار گرفت.میزان بارندگی سال زراعی استان یزد نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۹۱٫۴ میلیمتر افزایش دارد ولی نسبت به بارش های بلندمدت ۲٫۳درصد کاهش نشان می دهد.بیشترین میزان افزایش بارندگی ها نسبت به مدت مشابه سال قبل متعلق به استانهای چهارمحال و بختیاری با ۴۶۰ ، مرکزی ۳۹۷٫۴ ، گلستان با ۳۸۶٫۹ و اصفهان با ۳۸۰٫۷ درصد بوده است.در همین بخش ، کمترین افزایش های در مقایسه با سال قبل به استانهای اردبیل با ۲٫۴ ، آذربایجان شرقی با ۳۱ ، گیلان با ۴۷٫۴ و مازندران با ۶۷٫۱ درصد تعلق داشته است.بیشترین میزان افزایش بارندگی ها در کشور نسبت به بلند مدت هم مربوط به استانهای ایلام با ۱۳۴٫۹ ، همدان با ۱۰۱٫۲ ، مرکزی با ۹۲٫۴ و گلستان با ۸۸٫۳ درصد است و در سوی دیگر استانهای سیستان و بلوچستان ، کرمان و یزد با ۱۹٫۷ ، ۱۷٫۲ و ۲٫۳ درصد بیشترین کاهش را در این بخش داشته اند.مجموع بارندگی ها در مراکز شهرستانهای استان یزد هم بیانگر آن است که ابرکوه ۷۱٫۱ میلیمتر ( با ۴۱۹درصد افزایش نسبت به سال قبل ) ، اردکان ۲۷٫۴ میلیمتر ( با ۲۵ درصد افزایش نسبت به سال قبل ) ، تفت ۸۲٫۴ میلیمتر ( با ۹۷ درصد افزایش نسبت به سال قبل ) ، بافق ۴۴٫۱ میلیمتر ( با ۸۹ درصد افزایش نسبت به سال قبل ) ، بهاباد ۶۳٫۶ میلیمتر ( با ۱۱۳ درصد افزایش نسبت به سال قبل ) ، خاتم ۶۵ میلیمتر ( با ۱۰۹۸ درصد افزایش نسبت به سال قبل ) ، مهریز ۶۷٫۹ میلیمتر ( با ۷۴۹ درصد افزایش نسبت به سال قبل ) ، میبد ۲۰٫۲ میلیمتر ( با ۲۷ درصد افزایش نسبت به سال قبل ) و یزد ۵۳٫۷ میلیمتر ( با ۴۲۱ درصد افزایش نسبت به سال قبل ) بارندگی داشته اند.در میان شهرستانها نیز در سال زراعی ۹۸-۹۷ ( از ابتدای مهر ۹۷ تا ۱۵ فروردین ۹۸ ) ، تفت با ۸۲٫۴ و ابرکوه با ۷۱٫۱ میلیمتر بیشترین بارش ها و میبد با ۲۰٫۲ و ۲۷٫۴ میلیمتر هم کمترین بارندگی ها را داشته است.البته بیشترین رشد بارندگی های امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل در مراکز شهرستانها متعلق به خاتم با هزار و ۹۸ و مهریز با ۷۴۹ درصد است.