تمجید وزیر بهداشت از نظام سلامت کوبا

وزیر بهداشتی در سفر به کوبا در یادداشتی نوشت: آنچه به نظام سلامت کوبا جلوه‌ای خاص می‌دهد، نظام یکپارچه و به‌شدت سازمان یافته آن است. در این کشور، به ازای هر هزار نفر شهرنشین، یک پزشک به همراه تیم سلامتی بومی، خدمات لازم را به بیماران ارائه می‌کنند.

قاضی زاده هاشمی نوشت: «سفر به کوبا، دیدار با مسئولان این کشور و بررسی حوزه سلامت و برنامه‌های این کشور در ارتقای سلامت شهروندان، پوشش خدمات و حفاظت مالی از مردم، نتایج ارزشمندی برای هیأت جمهوری اسلامی ایران دربرداشت که اشاره به برخی از آن‌ها نه‌تنها خالی از لطف نیست که ضروری به نظر می‌رسد.
کوبا یکی از کشورهای حوزه امریکای لاتین با جمعیتی در حدود ۱۱٫۳ میلیون نفر است. این کشور مدتی بیش از ۵۰ سال تحت تحریم‌‌های اقتصادی شدید امریکا بوده و منابع مالی بسیار محدودی در اختیار دارد.
هر مسافری که وارد کوبا می‌شود به راحتی در می‌یابد این کشور از آنچه در تعریف‌های توسعه ‌یافتگی خوانده‌ایم، دورمانده است و زیرساخت‌هایش (از جمله: جاده، مسکن، امکاناتی نظیر آب آشامیدنی و…) به‌هیچ وجه متناسب با سطح زندگی در کشورهای پیشرفته نیست.

برای دست اندرکاران حوزه سلامت که به کوبا سفر می‌کنند اما این سؤال مطرح است که آیا حوزه سلامت این کشور هم (متأثر از زیرساخت‌ها) توسعه نیافته و مشابه سلامت کشورهای جهان سوم است؟حقیقت این است که در نخستین دیدار و با نخستین توضیحات درمی‌یابیم، پاسخ این پرسش، منفی است.

شاید قابل باور نباشد، اما نظام سلامت این کشور به اذعان نمایندگان سازمان ملل و سازمان جهانی بهداشت، یکی از موفق‌ترین مدل‌های جهان معرفی شده است؛ به‌ طوری‌که در سال ۲۰۱۴، مدیرکل سازمان جهانی بهداشت آن را جزو برترین و کاراترین نظام‌های سلامت خواند که با وجود تحریم‌‌های اقتصادی همه جانبه، توانسته است خدمات سلامتی را به نحو مطلوب و با کیفیت مناسب به تمام شهروندانش ارائه کند و شاخص‌‌های سلامتی قابل مقایسه با کشورهای پیشرفته داشته باشد.

مدیرکل سازمان جهانی بهداشت همچنین اعلام کرد، کوبا کشوری است که نظام سلامتش مبتنی بر تحقیق توسعه یافته و تلاش رهبران این کشور برای داشتن جمعیت سالم ـ به‌ عنوان اصل اساسی در توسعه ـ را قابل ستایش خواند.

آنچه به نظام سلامت این کشور جلوه‌ای خاص می‌دهد، نظام یکپارچه و به‌شدت سازمان یافته آن است. در نظام سلامت کوبا به ازای هر هزار نفر شهرنشین، یک پزشک (پزشک خانواده) به همراه تیم سلامتی بومی، خدمات لازم را به بیماران ارائه می‌کنند. این تیم‌ها تقریباً ۸۰ درصد مشکلات سلامتی مردم را پاسخ داده و در صورت نیاز، بیماران را به کلینیک‌‌های تخصصی ارجاع می‌دهند. در این نظام، وقایع سلامتی مرتبط با جمعیت نیز به طور کامل و دقیق ثبت می‌شود؛ هرچند این شیوه ثبت، دستی است و با نظام‌های ثبت الکترونیک فاصله دارد ولی از نظر کیفیت و کمیت، اطلاعاتی بسیار غنی فراهم کرده است.

براساس این اطلاعات و عوامل تهدید‌کننده سلامتی، سطح سلامت تمام شهروندان مشخص شده و نمره سلامتی هر فرد بین یک (بدون خطر) تا چهار (در معرض خطر بالا) طبقه‌بندی شده است. تمام بیماران هر سال یک نوبت در منزل‌شان ویزیت می‌شوند و اگر سطح سلامتی آن‌ها پایین‌تر از حد مجاز باشد، طی چندین نوبت خدمات لازم به آنها ارائه می‌شود تمام جمعیت کشور نیز بیمه هستند و تأمین مالی نظام سلامت به طور کامل برعهده بخش عمومی قرار دارد.

مقدار پرداخت مستقیم از جیب برای خدمات سلامتی کمتر از ۶ درصد است که پایین‌ترین مقدار در حوزه کشورهای امریکای لاتین است. به دلیل تأمین بودجه لازم ( به رغم تمام مشکلات اقتصادی) هیچ فردی هنگام درمان دچار هزینه‌های کمرشکن و فقرزای سلامت نمی‌شود.

چنین نظام سلامت پیشرفته‌ای نتایج مثبت زیادی هم به همراه داشته است. از جمله اینکه درصد پوشش واکسیناسیون در کوبا بالاترین درصد در بین کشورهای دنیا است. امید به زندگی برابر ۷۸ سال است و با امریکا (که در آمد سرانه آن ۱۲ برابر کوبایی‌‌ها است) برابری می‌کند. مرگ شیرخواران قبل از انقلاب کوبا در حدود ۸۰ در هزار تولد زنده بود که هم اکنون به کمتر از ۵ در هزار تولد زنده رسیده است که عدد بسیار پایینی برای این شاخص تلقی می‌شود.

بدون شک بهبود شرایط سلامتی، در نتیجه ارتقای وضعیت تغذیه، آموزش مناسب شهروندان و مورد توجه قرار دادن عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت اتفاق افتاده است. به همین دلیل امروزه بیسوادی در بین شهروندان کوبایی در حدود یک درصد است. آموزش‌های مرتبط با سلامتی جزو درس‌های ضروری دانش‌ آموزان در مدارس است و سیگار براساس جیره‌بندی ماهانه در اختیار افراد سیگاری قرار می‌گیرد.

موضوع قابل توجه دیگر در این کشور آموزش پزشکی است. کوبا ۲۲ دانشکده پزشکی دارد که از سال ۱۹۹۸ تا سال ۲۰۱۴ حدود ۲۰ هزار پزشک خارجی را آموزش داده‌اند. تعداد پزشک، نسبت به جمعیت کافی و حتی بیشتر از استانداردهای جهانی است؛ (سرانه پزشک به جمعیت در این کشور تقریباً دو برابر ایالات متحده است) به همین دلیل این کشور امکان اعزام پزشک به سایر کشورها را داراست؛ و امروز بیش از ۳۵ هزار پزشک کوبایی در بیشتر از ۶۰ کشور دنیا در حال طبابت هستند.

پزشکان کوبایی از دولت حقوق می‌گیرند و به همراه آن برای مسکن و تغذیه یارانه دریافت می‌‌کنند. این در حالی است که به دلیل مشکلات مالی، هنوز تجهیزات پیشرفته پزشکی در این کشور وجود ندارد.به‌ علت تحریم‌های اقتصادی طولانی و شدید، کوبا در صنعت داروسازی مستقل شده و با گسترش آن نه تنها توانایی تولید بسیاری از واکسن‌ها و داروهای مورد نیاز مردم را داراست، صادرات مهمی به اغلب کشورها دارد.

از سوی دیگر عرصه زیست فناوری به سرعت در حال پیشرفت است به‌ طوری‌ که کوبا در این حوزه قابل مقایسه با کشورهای پیشرفته است. در تمام تخصص‌ها مجلات پزشکی وجود دارد و پزشکان برای پژوهش، انتشار مقالات و ارتباط مستمر با سایر پزشکان و محققان کشورهای امریکای لاتین به‌شدت تشویق می‌شوند.

نکته آخر اینکه بررسی نظام سلامت کوبا با وجود رده‌بندی آن در مجموعه کشورهای کمتر برخوردار ثابت می‌کند، داشتن برنامه منسجم، یکپارچه و مستمر به همراه بودجه ثابت و مشخص، می‌تواند حوزه ارائه خدمات سلامتی را تقویت کرده و حتی در صورت وجود محدودیت‌های مالی، سلامت شهروندان را تضمین کند.