روایت کارگردان نمایش«خانه دختران آلبا» از نمایشی کاملا زنانه در یزد:
یزدی ها باید با هنر مفهمومی و «تئاتر اجتماعی» آشتی کنند
«نمایشی تماما زنانه و دخترانه» در یزد، رویداد نادری است که با اجرای تئاتر «خانه دختران آلبا» اتفاق افتاد. نمایشی که در معنا نیز منتقد دنیای مردسالارانه و روایتگر تلاش نسل هایی از زنان و دختران است که تلاش می کنند از پیله محدودیت ها و تبعیض های خودساخته یا مردسالارانه نجات یابند و زندگی را به میل خود بسازند.
هنر نمایش در یزد هرچند قدمتی طولانی دارد اما هرگز به رویدادی فراگیر در فرهنگ عامه بدل نشده و اجراهای نمایشی بجز ژانر طنز اغلب کم استقبال بوده اند یا با اجراهایی کمتر از یکماه به تاریخ پیوسته اند اتفاقی که سوای جلوگیری از جریان اقتصادی هنر تئاتر در یزد، هنرمندان و استعدادهای این حوزه را اغلب به سمت تهران کشانده است. در چنین فضایی تلاش چند هنرمند زن برای اجرای نمایشی مفهومی و نقادانه، رویدادی قابل تحسین و درخور حمایت است تا جریان تئاتر از سطح نخبگان و علاقمندان حرفه ای به سطح عمومی در یزد برسد. نمایش «خانه دختران آلبا» البته بی حاشیه هم نبود و شهرداری یزد مانع نصب پوسترهای این نمایش در سطح شهر به بهانه «زن بودن همه بازیگران» شد اتفاقی که به باور بسیاری از فعالان عرصه فرهنگ و هنر یزد، یکی از عوامل سخت و صلب توسعه نیافتگی هنری استان است یعنی نگاه های تنگ نظرانه و برداشت های خاص و در مواردی افراطی از آموزه های مذهبی برای تخطئه هنر. هرچند استاندار و مدیرکل ارشاد تلاش کردند با تماشای این اثر هنری به گونه ای از عوامل آن دلجویی کرده و مخالفت خود را با رفتارهای فراقانونی اعلام کنند.
با وجود شرایط نامناسب پلاتوی اجرا و امکانات سخت افزاری ابتدایی تئاتر در یزد، نمایش «خانه دختران آلبا»- با طراحی لباس و صحنه مینیمال و استفاده درست از موسیقی و نورپردازی های دقیق و بازی های بسیار دلگرم کننده شاید از انگشت شمار و یا حتی تنها تئاتری در استان یزد بود که ضمن احترام به مخاطب نمایشی تاثیرگذار و همراه کننده به اجرا در آورد.
پایان یافتن اجرای نمایش «خانه دختران آلبا»- نمایشی اقتباسی از نمایشنامه معروف فردریکو گارسیا لورکا «خانه برناردا آلبا»- فرصتی فراهم آورد تا با کارگردان این اثر و یکی از معدود کارگردانان زن حوزه تئاتر استان درباره نمایش، شرایط امروزه هنر تئاتر در یزد و نبودن تماشای تئاتر در سبد فرهنگی بسیاری از خانوارها به گفت و گو بشینیم. «الهه کیان فرد» کاگردانی است که در رشته مهندسی کشاورزی و پس از آن کارگردانی فارغ التحصیل شده است و خود بازیگری را از سال ۱۳۸۶ آغاز کرده و ۱۲-۱۳ اثر هنری را به عنوان بازیگر در کارنامه دارد و اکنون علاوه بر کارگردانی تئاتر در مدارس و دانشگاه ها تئاتر تدریس کرده و آثار خود را در جشنواره های مختلف از جمله جشنواره فجر به نمایش گذاشته است.
خانه دختران آلبا، بازنمایی شرایط دختران در جامعه کنونی
کیان فرد در مصاحبه با بشارت یزد ایده اصلی برای انتخاب این نمایشنامه را دختران جامعه عنوان کرد و گفت: با خواندن این نمایشنامه با محتوای آن به شدت ارتباط برقرار کردم و به نظرم رسید که با نویسنده این نمایش بسیار هم ذهن و هم نظر هستم. بنابراین تصمیم گرفتم متناسب با دغدغه خود از شرایط دختران در جامعه اقتباسی از این نمایش نامه را به اجرا ببرم و نام اقتباس خود را به سبب مرکزیت دختران در این تئاتر «خانه دختران آلبا» گذاشتم.
ایران در حال گذار از خانه برناردا آلبا به خانه دختران آلباست
وی افزود: در نمایشنامه اصلی این برناردا، مادر خانواده است که پس از مرگ پدر همه امور را در دست می گیرد و سعی در کنترل کوچک ترین جزئیات زندگی دختران را دارد اما در خانه ما که استعاره ای است از جامعه، دختران به مرور در حال قدرت گرفتن و کنار زدن سنت های اذیت کننده هستند و با ضعیف تر شدن عامل کنترل کننده و محدود کننده، دختران در جامعه در حال سنت شکنی هستند. اکنون عصری است که دختران در حال جنگیدن برای رسیدن به سبک دلخواه زندگی خود بوده و خانواده به مرور جلوی خواسته های آنان در سبک زندگی انتخابی کوتاه می آیند به گونه ای که به نسبت دهه ۶۰-۷۰ امروزه با فرزندسالاری بیشتری رو به رو هستیم. جامعه ایرانی در حال گذار از خانه برناردا آلبا به خانه دختران آلباست بدین معنا که دختران سعی می کنند محدودیت های جاری علیه خود را کنترل کرده و وضعیت را به نفع خواسته های خود تغییر دهند.
عشق احساسی انگیزه بخش و مهم در سعادت انسان است
کیان فرد مفهوم اساسی و بنیادین اقتباس خود را عشق دانست اما نه عشق زمینی و چیزی که همه ما امروزه آن را عشق می دانیم، او در این باره به بشارت یزد گفت: مهم تریم مفهوم این نمایش عشق است، عشق چیزی است که باعث سعادت می شود اما نه عشق های مرسوم امروزی، احساس تعالی عشق که در وجود انسان ایجاد می شود و انگیزه بخش است. برای پرداخت به این مفهوم مهم در نمایش خانه دختران آلبا شخصیتی اضافه شد به نام ” ماریا” که نماد عشق در خانواده است و در نهایت هم این نماد عشق بود که پیروز می شود و سرپرستی خانواده را برعهده می گیرد و عشق در خانه آزاد می گردد. نمایشنامه حول محور عشق می گردد و همیش عشق به گونه ای وارد شخیت ها می شود، چه عشق به یک پسر چشم رنگی و چه عشق به صدای پای اسبی که سوار آن ناشناخته است و این عشق است که قدرت جنگیدن و مقاومت می بخشد.
تقابل سنت و مدرنیته در جامعه امروزی
وی افزود: وجه مردسالاری در نمایش خانه دختران آلبا در لایه های سنت پنهان است، سنتی که مادر خانواده به شدت به آن پایبند و دختران به شدن از آن دوری می جویند. برناردا مادر خانواده خود در چنین شرایطی پرورش یافته است. او در جایی از نمایشنامه می گوید که من تا قبل از ازدواج در خانه پدری از خانه بیرون نمی رفتم. او با فریاد زدن این سنت به دنبال اجرای آن در خانه خود است در حالی که دختران خانواده به این سنت تن نمی دهند. این موضوع در دنیای امروز و جامعه نیز قابل تعمیم است و تقابل سنت و مدرنیته در این بحث قابل توضیح است. امروزه برخی خانواده ها با گذار از برخی سنت ها کنار آمده اند و برخی همچنان به دنبال اجرای آن هستند که تقابل جدی بین این دو رویگرد در برابر سنت ها می تواند خطرناک باشد. مردسالاری یکی از ویژگی های بارز آن دوران است اما مفهوم بنیادین نمایشنامه اقتباسی من نبود زیرا به نظرم زنان در جامعه امروزی کم کم به جایگاه اجتماعی مناسبی دست پیدا می کنند. وضعیت اجتماعی دختران و عشق اساس اقتباس خانه دختران آلبا است.
در هنر تئاتر عناصر صحنه باید در خدمت محتوا باشند
کیان فرد خاطرنشان کرد: یک تئاتر خوب باید همه عوامل مانند موسیقی، طراحی صحنه و لباس، گریم، نورپردازی و بازی های خوب بازیگران را باهم داشته باشد تا بتواند به یک نمایش خوب و تاثیرگذار بدل شود. همه این اجزا در کنار هم بار دراماتیک را القا می کنند و هیچ المانی به تنهایی قابلیت تاثیر گذاری را ندارد. در تئاتر حرفه ای همه المان ها باید درخور کار باشند و موسیقی خوب نیز موسیقی است که در حین کار شنیده نشود و به گونه ای با سایر عوامل منطبق و هماهنگ باشد که به تنهایی قابل تشخیص نباشد. همه این عوامل باید درخدمت محتوا باشند. در تئاتر خانه دختران آلبا موفق شدیم تندیس بهترین موسیقی را کسب کنیم.
ضرورت نگاه ویژه به زنان در تئاتر استان
کارگردان نمایش خانه دختران آلبا درباره وضعیت تئاتر یزد و جایگاه زنان در این هنر تصریح کرد: در تئاتر یزد کارگردان زن انگشت شمار است، اندک زنان در استان یزد به کارگردانی هنر علاقه نشان داده اند زیرا اساسا کارگردانی کار بسیار دشواری است به گونه ای که باید همه جنبه ها و ابعاد را زیر نظر گرفت و تمام آثار مثبت و منفی اجرا و عوامل پشت اجرا بر عهده کارگردان نمایش است و این نمی تواند آسان باشد. به خصوص که فضای بسیار مردانه به ویژه در تئاتر استان حاکم است زیرا اکثر کارگردانان تئاتر یزد را مردان تشکیل می دهند. این را می توان در جشنواره های استانی نیز مشاهده کرد. وقتی که برای خانه دختران آلبا در جشنواره شرکت کردم هیچ کارگردان زن دیگری در جشنواره حضور نداشت و در طول سابقه تئاتر یزد کارگردان زنی که در جشنواره شرکت کرده و جایزه کارگردانی برده باشد وجود ندارد. با این شرایط و عدم حضور گسترده زنان در این هنر گروه زنانه تئاتر وجود نداشت در حالی که لازمه کار در این هنر ارتباط با گروه های قوی تئاتر است که اکثرا مردانه است. در نهایت اینکه در صورت داشتن جنسیت مرد کارها به سادگی و راحتی بیشتری پیش می رفت. امید است که در آینده این وضعیت بهبود یابد و نگاه ویژه ای به زنان در کارگردانی تئاتر یزد صورت گیرد.
گروه تئاتر تماما زنانه ای که تبلیغات شهری نداشت
کیان فرد درباره شایعاتی که حول تبلیغات شهری تئاتر دختران آلبا به وجود آمده بود اینگونه توضیح داد: سه پوستر برای تبلیغات سطح شهر طراحی شد که به دلیل زن بودن تمامی بازیگران رد شد. برخی از دوستان پیشنهاد دادند که صرفا اسم تئاتر و یا یک المان و مفهوم خاصی از تئاتر برای پوستر تبلیغات شهری استفاده شود اما باتوجه به این که سایر تئاتر های در حال اجرا در تبلیغات سطح شهر از عکس بازیگران استفاده شده بود و همچنین چون بحث گیشه به تبلیغات گره خورده است، به نظر آمد که استفاده صرف از اسم و یک مفهوم خاص به ضد تبلیغ تبدیل شود بنابراین تصمیم بر آن شد که بدون پوستر شهری اجراها را تا پایان ادامه دهیم.
حمایت مسئولان استان باعث دلگرمی عوامل نمایش شد
وی در باره عکس العمل مسئولان به رد پوستر های سطح شهر این نمایش و گله گذاری ها در این زمینه خاطر نشان کرد: احسان عابدی مدیرکل اداره ارشاد اسلامی استان یزد با وجود اینکه در جریان تصمیم گیری ها در این زمینه نبودند زمانی که شایعات دراین باره بالا گرفت تماس گرفتند و پیشنهاداتی برای حل این مشکل ارائه دادند اما چون تئاتر “دختران آلبا” اجراهای زیادی نداشت و به پایان اجراها نیز نزدیک بودیم تصمیم گرفته شد که بدون بنر شهری ادامه دهیم. ایشان همچنین افراد زیادی را برای دید این نمایش تشویق کردند و اینگونه حمایت خود را نشان دادند که باعث دلگرمی موجموعه تئاتر “خانه دختران آلبا” شد به ویژه حضور استاندار یزد که بدون اطلاع برای دیدن و حمایت آمدند و حضورشان به همه عوامل تئاتر روحیه داد. از استانداری نیز برای اجراهای بعدی پیشنهادات خوبی دریافت کردیم.
تقلیل تئاتر به ژانر طنز، به تئاتر حرفه ای ضربه خواهد زد
“کیان فرد” مخاطب را در هنر تئاتر حیاتی دانست و افزود: تئاتر و نمایش تا وقتی زنده است که به مخاطبان دلگرم باشیم، زمانی که اثری هنری خلق می شود اما مورد استقبال مردم قرار نمی گیرد اساس کار هنری زیر سوال می رود. تنها ژانر مورد علاقه در یزد، طنز است و مردم بیشتر ترجیح می دهند به دیدن تئاتر خنده دار بروند این باعث می شود که کارگردانان تئاتری که ژؤانرهای جدی تر را در انتخاب خود لحاظ می کنند از جشنواره تا جشنواره اثری را به اجرا ببرند. هنر تئاتر در یزد نیازمند نگاه ویژه ای است زیرا تئاتر های یزد به سمت صرف طنز پیش می رود. مردم باید با دیگر تئاتر ها نیز آشتی کنند. هر چه تئاتر بیشتر دیده شود درک فضای تئاتر نیز راحت تر شده و ارتباط بهتری با مفاهیم جاری در داستان صورت می گیرد. تئاتر در یزد عموما به صورت مفهومی اجرا نمی شود اما همان نیز به وسیله مخاطب درک نمی شود. موضوعات جدی در تئاتر یزد طرفدار ندارند و اگر به همین وضع ادامه دهیم همه تئاتر ها به سمت طنز و رو حوضی پیش خواهد رفت. اگر همه به دنبال طنز بروند و نگاه گیشه ای به تئاتر داشته باشند به تئاتر حرفه ای ضربه زده خواهد شد. اجراهای تئاتر در سطح بالایی قرار ندارد به همین دلیل است که افراد تئاتر بین در یزد کم است.
تجربه گرایی لازمه پیشرفت تئاتر در استان
وی همچنین یکی از ملزومات رشد هنر تئاتر را تجربه گرایی دانست و عنوان کرد: تئاتر جدای هنر نمایش، آیینی هنری است که از غرب و کشورهای غربی به ایران وارد شده است و هنر بومی و در امتداد فرهنگ بومی جامعه ایران نبوده است بنابراین شناخت و در ادامه توسعه آن نیازمند مطالعه و به دست آوردن اطلاعات در این زمینه و همچنین تجربه گرایی است. کشورهای مبدا تئاتر این هنر را حرفه ای تر و جدی تر دنبال می کنند و سعی دارند ژانرهای جدید ایجاد و دست به نوآوری بزنند. اما تئاتر در ایران به تکرار دچار شده و هیچگونه نوآوری در آن دیده نمی شود و صرفا تکرار سبک ها و ژانرهای قدیمی است. این عدم نوآوری روند رشد و توسعه این هنر در کشور را کند کرده و آن را از انتخاب های هنری- فرهنگی مردم حذف کرده است. برخی از کارگردانان جوان در تئاتر در حال ایده پردازی برای به روز رسانی تئاتر هستند اما کافی نیست. کسانی که دغدغه جدی تئاتر دارند باید این موارد را جدی گرفته و به سمت تجربه گرایی بروند و از آن نترسند.
اعضای تیم بازبینی تئاتر از اهالی این هنر انتخاب شوند
کیان فرد یکی از دلنگرانی های اهالی تئاتر استان را انتخاب درست تیم بازبینی عنوان کرد و گفت: در دوره گذشته تیمی که برای صدور مجوز اجرای تئاتر در یزد تصمیم می گرفتند از دل تئاتر برآمده بودند و با آن آشنایی داشتند اما تغییر تیم بازبینی اهالی هنر را دلنگران کرده است زیرا به نظر می رسد کسانی وظیفه بازبینی را برعهده گرفته اند که سر رشته و تجربه ای در این هنر ندارند. هیات بازبینی باید مانند گذشته از پیشکسوتان و کسانی که درک خوبی از تئاتر دارند، تشکیل شود.
تئاتر یزد با کمبود امکانات مناسب و حرفه ای مواجه است
کارگردان تئاتر خانه دختران آلبا زیرساخت های تئاتر استان را بسیار نامناسب دانست و اظهار داشت: امکانات سخت افزاری در تئاتر به شدت دچار مشکل است. با کمبود پلاتو و سالن اجرا روبه رو بوده و سالن های موجود نیز استاندارد نیستند، امکان نورپردازی و طراحی صحنه حرفه ای نیز وجود ندارد و تئاتر در این حوزه نیازمند همراهی مسئولان برای بهبود وضعیت سخت افزاری است.
رسانه ها به کمک تئاتر استان بیایند
وی نقش رسانه ها در پیشرفت هنر تئاتر در استان یزد را حائز اهمیت دانست و گفت: تئاتر هنری است که نیاز به دیده شدن دارد و رسانه ها در بحث آگاهی رسانی باید به تئاتر استان کمک کنند و ارتباط رسانه و هنر تئاتر باید نزدیک تر شوند زیرا بسیاری از مردم به سبب عدم آگاهی رسانه از اجراها باز می مانند. این بسیار برای هنر تئاتر مهم است زیرا حیات خود را از بینندگان و مخاطبان دارد.
مخاطبان بالقوه تئاتر به بینندگان بالفعل تبدیل شوند
کیان فرد در نهایت خواستار آشتی مردم با تئاتر حرفه ای شد و محدود کردن هنر تئار به صرف طنز را آسیب زا عنوان کرد و گفت: تعریف از تئاتر نباید صرفا هنری برای خنداندن باشد و نباید تئاتر را به طنز تقلیل داد. تئاتر زمانی موفق خواهد بود که به تمامی ژانرها به صورت یکسان بها داده شود. مسئولین می توانند با حمایت از تئاتر و در کنار آن اطلاع رسانی خوب و گسترده علاقه مندی به تئاتر را افزایش داده تا مردم برای دیدن تئاتر مشتاق باشند، برنامه های فرهنگی باید به گونه ای باشد که مخاطبان و بینندگان بالقوه تئاتر در استان به بینندگان بالفعل تبدیل شوند. افرادی در استان یزد هستند که برای دیدن تئاتر خوب به شهرهای دیگر می روند. لازم است که تئاتر یزد جایگاه خود را در میان سایر هنرها باز یابد تا مخاطبان ثابت و خاص خود را ایجاد کند.
