هنوز باور نداریم که آب نیست!

گفتگوی اختصاصی با محمد مهدی جوادیان زاده، مدیرعامل آب منطقه ای یزد:

در حال حاضر کشاورزان و عامه مردم تصوری از خشکسالی و کمبود منابع آبی ندارند زیرا باتکنولوژی آب را از اعماق زمین به دست می آورند

آب انتقالی به یزد در صنعت و کشاورزی مصرف نمی شود زیرا صرفه اقتصادی ندارد

باید به مردم اصفهان دلایل کمبود آب در منطقه خودشان را شفاف کرد و ثابت نمود خشکسالی های شرق اصفهان ارتباطی به آب انتقالی به یزد ندارد

پروژه انتقال آب خلیج فارس به یزد نیازمند تامین بودجه است

۸۳ درصد آب تامین شده از منابع داخلی استان از چاه ها تامین می شود

در روزهایی که این گزارش چاپ می شود، بارش های بسیار خوبی در استان یزد داشته ایم بطوریکه آب در بسیاری از چشمه ها و آبشارهای فصلی به راه افتاده و کوه های استان سفیدپوش است اما مدیر عامل  شرکت آب منطقه ای استان یزد معتقد است هرچقدر هم بارش ها مناسب باشد هنوز نسبت به دهه های گذشته با کمبود نزولات جوی مواجه هستیم و نباید بارش های اخیر باعث گردد خیال یزدی ها از کم آبی راحت شود.

محمد مهدی جوادیان زاده که به تازگی سکان مدیریت آب منطقه ای یزد را بر عهده گرفته و سابقه طولانی در وزارت نیرو و سازمان باروری ابرها دارد، معتقد است مردم این روزها به دلیل وجود آب انتقالی و همچنین چاه های عمیق تصوری از خشکسالی ندارند و خود را با تغییرات اقلیمی وفق نمی دهند.

در ابتدای هفته جاری نیز به مدت ۳ روز و برای انجام تعمیرات، آب انتقالی به یزد قطع شده است. موضوعی که در این سالها چندین بار اتفاق افتاده و دلایلش عمدتا فنی نبوده و بحرانی را میان یزد و اصفهان رقم زده است. عده ای کشاورز اصفهانی که آب انتقالی به یزد را حق خود می دانند، نسبت به صرف آن در یزد برای کشاورزی و صنعت اعتراض دارند، موضوعی که توسط مدیر عامل  شرکت آب منطقه ای استان به شدت رد می شود. جوادیان زاده با قاطعیت می گوید که قطره ای از آب انتقالی به یزد در بخش صنعت یا کشاورزی استان مصرف نمی شود. او همچنین معتقد است که کم آبی مردم و کشاورزان اصفهانی ارتباطی با آب انتقالی ندارد بلکه از یکطرف طرح های انتقال آب کوهرنگ به اصفهان اجرا نشده و از طرفی دیگر باید کشاورزان آن دیار الگوی کشت و مصرف خود را به روز کنند.

جوادیان زاده معتقد است طرح های خوبی برای حفاظت از منابع آب یزد همچون خاموشی زمستانه چاه های کشاورزی اجرا شده و حساسیت بالایی در مدیریت استان برای این موضوع ایجاد شده است هرچند که باید به فکر منابع جدید آبی همچون طرح انتقال آب خلیج فارس به یزد بود.

در ادامه مصاحبه اختصاصی بشارت یزد را با مدیرعامل آب منطقه ای استان می خوانید:

بسیاری از کارشناسان انتقال آب را عامل تخریب اکوسیستم ها می دانند. آیا استفاده از تاکتیک انتقال آب در سیاست های کشور درست بوده است؟

 بحث انتقال آب یک تاکتیک جهانی است و محدود به استان یزد نیست. ما در انتقال آب به صورت کوتاه مدت یا بلند مدت اشتباهی نکردیم، این تاتیک به صورت کشوری و حتی جهانی انجام می شود. زمانی که جهان وارد تکنولوژی های مدرن شد و حتی پا به فضا گذاشت، گمان کرد می تواند بر همه چیز فائق آید، اما طبیعت باهمان تکنولوژی نابود شود.  این رشد بدون کنترل تکنولوژی در یزد نیز منجر به کاهش منابع آبی شد.

وضعیت آبی  استان یزد در گذشته چگونه بوده است؟

 شهرنشینی یزد از سالیان دور رونق داشته است. وقتی ۷۰۰ سال پیش حافظ به یزد سفر می کند، حتما دلیلی برای این سفر وجود داشته است. نیاکان ما در گذشته بدون هیچگونه امکانات امروزی ای مثل، پمپ آب یا سایر تکنولوژی های استخراج به راحتی تمامی نیاز های وابسته به آب را رفع می کردند. آن ها با استفاده از روش های کم خطر و ساده آب را از زمین بیرون می کشیدند. این آب سرریز آب های زیر زمینی بوده است نه عامل خشک شدن سایر قنات ها. آب از مسیرهای مختلفی می گذشته و حتی در بیابان ها هم برای مسافران قابل استفاده بوده است، نهایتا به زارچ می رسید و برای کار کشاورزی استفاده می شد، این نهایت بهره برداری از آب در گذشته است البته به شیوه درست. متاسفانه  اکنون با حفرچاه های غیر مجاز، فراتر از ظرفیت آب منابع زیرزمینی برداشت می شود. درگذشته با کاهش آبدهی یک قنات، کشاورزان الگوی کشت خود را اصلاح و با تغییر اقلیم سازگاری می کردند. ولی در حال حاضر کشاورزی و صنعت با استفاده از تکنولوژی، فراتر از منابع آب زیر زمینی برداشت می کنند و هیچ نگرانی بابت نبود آب ندارند. به معنای ساده تر در حال حاضر کشاورزان و صنعتگران و عامه مردم تصوری از خشکسالی و کمبود منابع آبی ندارند زیرا به کمک تکنولوژی آب را از اعماق زمین به دست می آورند یا از آب انتقالی استفاده می کنند.

چرا با بحران کم آبی مواجه شده ایم؟

در دهه های اخیر دچار تغییر اقلیم آب و هوایی شده ایم. وقتی می گوییم اقلیم یعنی کل کره زمین درگیر این موضوع شده است. و  با طرح های ساده نمی توان در مقابل این تغییر ایستادگی کرد. در سال ۷۴ دریای خزر پیش روی کرده بود و اکنون اوضاع فرق کرده است. در آن زمان اگر به مردم هشدار می دادیم که خشکسالی در راه است یا مثلا دریاچه ارومیه خشک خواهد شد، برخی حتی شاید تمسخر هم می کردند. ولی اکنون مردم به این نتیجه رسیده اند که باید در مصرف آب الگوهای دیگری را رعایت کنند و از نبود آب نگران باشند.

بهره برداری نامناسب از منابع به اضافه شرایط نامساعد طبیعت این شرایط کم آبی را به وجود آورده  است. مردم به علت اینکه منابع زیر زمینی قابل رویت نیست و همچنین مطالعات دقیقی نیز در این خصوص صورت نگرفته، نسبت به کمبود آب نگرانی ویژه ای ندارند. از طرفی هم وقتی می گویند آب هایی که از مرزهای کشور خارج می شوند را منحرف می کنیم به داخل، خب دیگر کسی از نبود آب سخن نمی گوید.

اینکه گفته می شود یزد در چند دهه آینده غیر قابل سکونت می شود، درست است؟

احتمال اتفاقات ناگوار با وجود الگوهای مصرف نامناسب وجود دارد، اما اگر با برنامه ریزی و اصلاح الگوی مصرف پیش برویم این اتفاق نمی افتد. یزد از صده های دور با مشکلات آب مواجه بوده ولی هیچ وقت در مقابل این مشکلات شکست نخورده و همواره دارای صنعت قوی ای بوده است. باید ببینیم گذشتگان ما بدون حمایت های دولتی و به طور خودجوش چگونه با این مسائل کنار آمده و با ترکیب روش آن ها با تکنولوژی روز، در جهت بهبود شرایط حرکت کنیم.

برای رفع مشکلات آب چه اقداماتی انجام داده اید؟

با ورود ایران به دوره خشک سالی ها، دولتمردان اوضاع منابع آب را بررسی کردند که در نهایت طی گزارشی که به مقام معظم رهبری داده شد، ۱۵ برنامه جهت طرح احیا و تعادل بخشی آب های زیرزمینی ریخته شد. از این میان ۱۲ برنامه تکلیف وزارت نیرو، ۲ برنامه جهاد کشاورزی و ۱ برنامه نیز به سازمان زمین شناسی واگذار شد.

 در این ۱۲ برنامه که مرتبط با وزارت نیرو و حوزه فعالیت ماست، مقرر شده است که منابع آب زیر زمینی به بهترین شکل با کمک مردم،  نخبگان و سایر دستگاه های کشوری، مدیریت شود.

جهت اجرای این برنامه شورای حفاظتی متشکل از استاندار ومعاونین، تمامی دستگاه هایی که به نحوی مرتبط با آب هستند، نیروی انتظامی و دادگستری تشکیل شد. دبیری این شورا را در استان   مدیرعامل آب منطقه ای و در شهرستان ها فرمانداران به عهده دارند. در این شورا فعالین صنف کشاورزی و صنعت نیز حضوردارند. در این مجموعه تمام مسئولین برای آب تصمیم گیری می کنند و این بار هر ارگانی برای دفاع از حقوقش در این زمینه حق ابراز نظر دارد، برای مثال سازمان محیط زیست از حقوق تمام جانداران نه فقط انسان ها دفاع می کند و در طرح های کنترل مصرف آب باید مراقب تامین آب حیات وحش نیز باشد.

اولین گام برای ذخیره آب استان چیست؟

اولین گام حذف برداشت  های غیر مجاز از آب است، دوم جلوگیری از اضافه برداشت با نصب کنتورهای اتوماتیک و هوشمند ودر نهایت فرهنگ سازی و ترویج این موضوع که آب کم است. ما برای اجرایی شدن این گام ها از ارگان های مختلفی یاری گرفته و با آن ها قراردادهایی را امضا کرده ایم، ارگان هایی مثل صدا و سیما، مدارس، قضات و دانشگاه.

آیا می توان برای حفظ منابع آب، صنعت را در استان کاهش داد؟

وجود صنعت برای هر منطقه ای ضروری است، باید بینیم که فلان صنعت در مقابل مصرف حجمی از آب چه سودی به آن منطقه می رساند. شدت مصرف آب در هر صنعتی باید تعریف شود. دو فاکتور صنعت برای یک استان و یا شهر مهم است، ابتدا ارزش افزوده و دوم میزان اشتغال زایی که آن صنعت برای شهر دارد. باید محاسبه شود شدت مصرف آب به ازای یک  میلیارد ارزش افزوده چه مقدار است و در بخش اشتغال نیز به همین شکل در ازای مصرف آب و هزینه تامین آن چه تعداد اشتغالزایی می گردد. با بررسی این شاخص ها می توان بهترین صنعت را برای استان انتخاب کرد. استان یزد حداقل در این دولت، برنامه ای جهت دادن مجوز به  صنایع پرآب خواه نداشته است. استان یزد قطعا نیازمند کشاورزی و صنعت است و نباید این مسائل منجر به از بین رفتن کشاورزی شود.

تا چه حد به منابع خارج استان جهت تامین آب نیازمندیم؟

منابع آبی استان ۸ تا ۱۲ ساعت ظرفیت تامین آب را دارند. ۵۰ درصد آب استان را از چاه ها استخراج می کنیم و در حال حاضر ۱۲۶درصد از منابع آب تجدید شونده برداشت می شود که سالانه ۵۰سانتی متر سطح آب این منابع استان پایین می رود. اینکه می گوییم آب نیست، ممکن است سرمایه گذاران را فراری دهد و نبود آب باعث می شود سرمایه گذار جای دیگری را انتخاب کند. اکنون  مصرف آب در حساب و کتاب ها آمده است و مردم به بحث آب توجه بیشتری می کنند. از سویی هم با وجود کنتورهای هوشمند کسی نمی تواند بیشتر از سهمش مصرف کند. خاموشی زمستانه ای که به کشاورزان داده ایم زنگ خطری است برای کشاورزان که در تابستان با کمبود آب مواجه می شوند تا بدانند چگونه از کنار این بحران با موفقیت بگذرند. در بعضی از دشت های مهم تا۸۰ درصد کنتورها نصب شده است و اگر بودجه ای داده شود سایر مناطق هم به این کنتور ها مجهز می شوند.

استاندار یزد چندی پیش پیشنهاد خرید سهام انتقال آب توسط شهروندان یزدی را داد، این طرح چقدر عملی است؟

پروژه انتقال آب خلیج فارس به یزد منتظر سرمایه پذار است و تا تامین مالی صورت نگیرد امکان عملیاتی شدن ندارد. استاندار یزد هم در حد یک پیشنهاد این موضوع را مطرح کردند که یزدی ها خود در این خط انتقال سهیم باشند و مبلغی را به عنوان سهام و مشارکت در پروژه پرداخت کنند. این در حد یک ایده است و در حال بررسی آن هستیم تا در صورت امکان اجرایی شود.

بسیار پیگیر هستیم که برای تامین آب، خط دوم انتقال آب اجرایی شود که البته برای تامین آب شرب استان است.. از طرفی حفاظت شدید از منابع آب زیر زمینی بسیار ضروری است و در نهایت منابع آب زیر زمینی را سه قفله می کنیم. هدف برنامه ۵ ساله ای که داریم، جلوگیری از افت منابع آب زیر زمینی است، هرچند در حال حاضر نیز منابع آب پایین رفته اند.

آیا تقسیم آب در استان عادلانه است؟ انتقادهای زیادی به این مسئله می شود که بخش عمده آب انتقالی به یزد و اردکان اختصاص یافته است؟

اولین تخصیصی که در سال۷۸ از آب انتقالی به شهرستان های استان داده شد، تنها  برای سه شهرستان اردکان، یزد و میبد بود.  تخصیص بعدی ۹۸میلیون متر مربع و برای ۹ شهرستان در نظر گرفته شد که تقریبا تمامی شهرستان های استان که مشکل تامین آب دارد از این آب بهره مند شوند.  این تخصیص بر اساس جمعیت این شهرستان ها بود. تنها شهرستان خاتم و ابرکوه که منابع آب بیشتری دارند از این آب انتقالی بی بهره اند.

اغلب اعتراض مردم اصفهان به آب انتقالی یزد این است که این آب در بخش کشاورزی یا صنعت مورد استفاده قرار می گیرد.

بار تامین آب صنعت و کشاورزی استان یزد روی منابع داخلی استان است. صنایع نیز درصورتی می توانند از آب زیر زمینی استان استفاده کنند که تخصیصی از وزارت نیرو گرفته باشند و یا چاه کشاورزی به صنعتی تبدیل شود. در حال حاضر کیفیت آب تمام شهرستان های استان تقریبا در حد قابل قبول است و این موضوع هم با خون دل و عذاب مدیران قبلی اتفاق افتاده است.

آب انتقالی اصلا برای کشاورزی یا صنعت استان استفاده نمی شود و اصلا صرفه اقتصادی هم ندارد که این آب در این بخش ها مصرف شود. این مسئله حتی برای گلخانه ها هم به صرفه نیست. وقتی آب شرب نداریم چگونه می توانیم آب را به صنعت بدهیم. صنعت علیرغم تخصیصی که داده شده بود، به خاطر مشکلات و محدودیت هایی که برای تامین آب شرب وجود داشته است، از آب انتقالی بی بهره است.

نظر شما درخصوص اتفاقات اخیر و تعرض به خط انتقال آب به یزد چیست؟

تعرضاتی که درسال ۹۱ و سال جاری بر خط انتقال آب به یزد شد، این نکته را یادآور می شود که باید مردم آن منطقه را نسبت به واقعیات، بدون تبلیغات دروغین آگاه کرد. آن ها باید بدانند که تخصیص آب به یزد در  سال ۶۸ اتفاق افتاد. در آن زمان تمامی منابع آب مصرفی اصفهان اعم از شرب و کشاورزی در نظر گرفته شد و مازاد این آب طبق توافقات انجام شده به یزد انتقال یافت. صورتجلسه ای که در سال ۶۸ و در دولت هاشمی برای انتقال آب به یزد تنظیم شد شامل چند بند است که یکی از آنها اجرای خط انتقال آب به یزد بوده و بندهای دیگر این صورتجلسه هیچکدام پیش نیاز بند انتقال آب به یزد نبوده است. یعنی قرار بوده علاوه بر انتقال آب به یزد که امری قطعی بوده، پروژه تونل کوهرنگ ۳ هم اجرایی شود که متاسفانه تاکنون نشده و نقش مهمی در مشکلات آب اصفهان دارد. حال  باید دید سال ۶۸ به بعد چه اتفاقاتی افتاده است؟ چرا تاکنون برای تونل کوهرنگ ۳ اقدامی نشده و یا تخصیص های دیگری به شهرهای مختلف بجز یزد داده شده است؟

آبی که درگاوخونی جمع می شد منبع مصرف چاه های استان یزد بود و مقداری از این آب نیز بیهوده مصرف می شد. براساس بررسی های انجام شده تصمیم گرفته شد تا مازاد این آب از طریق خط انتقال به یزد بیاید. بنابراین تنها شیوه انتقال آب به یزد عوض شده است.

کشاورزی اصفهان نیز باید به روز شود و به سمت کشاورزی به روز و کم آبخواه بروند و الان که کم آبی داریم باید آن ها هم صرفه جویی در مصرف را رعایت کنند.

شایعات زیادی در خصوص استفاده شرکت فولاد مبارکه اصفهان از آب انتقالی یزد در تابستان گذشته صورت گرفت، موضوع چه بود؟

بحث انتقال آب یزد به فولاد مبارکه اصفهان مقطعی بوده و این شرکت تنها از بستر و لوله های انتقال آب یزد برای تامین آب خود استفاده کرد که این موضوع خیلی زود متوقف شد و حتی هزینه های انتقال همانند هزینه برق را هم خودشان پرداخت کردند.

پروژه انتقال آب از خلیج فارس به یزد درچه مرحله ای است؟

این پروژه برای صنایع فلات مرکزی توسط بخش خصوصی درحال انجام است  که به بخش هایی از استان کرمان و معدن چادرملو یزد می رسد. ولی برای بحث تامین آب شرب از این خط انتقال هنوز اقدام اجرایی صورت نگرفته و باید مطالعات دقیقی در این زمینه صورت بگیرد، چراکه این پروژه بسیار بزرگ و مهمی است.

نظر شما درخصوص پروژه انتقال آب به کویر مرکزی از دریای خزر چیست؟

بحث انتقال آب از دریای خزر پروژه ی بسیار وسوسه کننده ای است چراکه این پروژه منافع بسیار زیادی دارد. با اجرای این طرح یک خط انتقال کالا به وجود می آید که بسیار کم هزینه و مفید است. با اجرایی شدن این طرح، حتی تمام هزینه ها هم بازمی گردد. ولی باید توجه کرد که اجرای این طرح بسیار پیچیده است و نیازمند مطالعات گسترده و فرا ملی دارد.  

وضعیت منابع آب یزد و خصوصا قنات ها چگونه است؟

در حال حاضر با خاموشی زمستانی چاه ها بسیاری از قنات ها آبدهی کرده اند و حتی کیفیت آب نیز بهتر شده است، این امر باعث شده برخی کشاورزان خواهان تمدید این خاموشی شوند. البته خشکسالی های طولانی مدت اخیر و برداشت های بی رویه از منابع زیرزمینی استان تاثیر بسزایی بر کاهش آبدهی قنات ها و چشمه ها داشته و متاسفانه برخی از آنها خشک شده اند.

در حال حاضر ۲۶۳۰ رشته قنات در استان فعال است که سالانه۱۷۰میلیون متر مکعب آب از آنها برداشت می شود و همچنین ۳۸۷ دهنه چشمه فعال داریم که سالانه ۴/۲۷ میلیون متر مکعب از آنها آب برداشت می شود. در حال حاضر مهمترین منبع تامین آب استان، چاه ها هستند که تعداد ۳۶۸۰ حلقه چاه سالانه ۹۴۰ میلیون مترمکعب آب یزد را یعنی در حدود ۸۳ درصد تامین می کنند.