درهای بسته «موزه علوم طبیعی یزد» به روی مردم…

موزه علوم طبیعی یزد، موزه ای کم نظیر اما مغفول مانده در کشور

موزه علوم طبیعی یزد قدمتی نزدیک به سی سال دارد و به لحاظ نمونه های جانوری نه تنها برای دانش آموزان بلکه برای سایر افراد در سنین مختلف نیز بسیار جذاب و می توان گفت در سطح کشور بی نظیر است. اما سوالی که مطرح است اینکه چرا از این موزه به عنوان یک قطب گردشگری در استان استفاده نشده و در تمامی ایام سال پذیرای بازدید عموم و گروه های غیر دانش آموزی نیست؟ در این باره با ضیغمیان مدیر موزه علوم طبیعی یزد که از ابتدا مدیریت آن را بر عهده داشته است به گفتگو پرداختیم.

 لطفا درباره تاریخچه احداث موزه توضیحاتی ارائه بفرمایید:

موزه علوم در سال ۱۳۶۷ به همت  چند تن از دبیران فرهیخته استان در محل زیر زمین های دبیرستان ماندگار ایرانشهر احداث شد و مورد توجه سازمان برنامه و بودجه وقت، استانداری و وزارت مربوطه قرار گرفت و به تدریج گسترش یافت.

این موزه ابتدا در سه سالن خلاصه می شد و به تدریج که مورد توجه قرار گرفت تیغه های بین سالن های مختلف برداشته و موزه گسترش یافت. در حال حاضر حدود ۲۵۰۰ متر زیر بنا دارد و شامل بخش های مختلف مانند حیات وحش ، علوم طبیعی ، نجوم ، زمین شناسی و فیزیک می شود.

این موزه اختصاص به گروه های آموزشی و مدارس داشته که با هماهنگی و تعیین وقت قبلی برای بازدید بخش مورد نظر خود مراجعه می کنند. این بازدید ها نه تنها از استان یزد بلکه از استان های مجاور و حتی نقاط دور کشور نیز صورت می گیرد. البته بازدید ها بیشتر از سوی گروه های دانش آموزی بوده و بازدید عمومی کمتر صورت گرفته است. البته چنانچه شرایط فراهم باشد در خدمت مختصراً در خدمت سایر بازدید کنندگان نیز هستیم. اما در حال حاضر بیشتر پذیرای گروه هایی هستیم که از سوی ارگان ها، سازمان ها ، بسیج، کانون های مختلف و کلاس های تابستانی مراجعه می کنند.

لطفا آماری از تعداد نمونه ها ارائه دهید:

آمار دقیقی از نمونه ها نمی توانم ارائه کنم زیرا بخشی از آنها به دلیل نداشتن کیفیت خوب آسیب دیده و باید جایگزین شوند. اما در حدود ۴۰۰ نمونه پرنده در قالب ۱۳۰ گونه موجود می باشند. همچنین در حدود ۷۰ تا ۸۰ گونه پستاندار هستند که البته تعدادشان بیشتر است. مارها هم متنوع بوده و بیش از ده گونه مار داریم اما تعدادشان رقم بیشتری را شامل می شود. به همین ترتیب مارمولک، تمساح و سوسمار.

شرایط نگه داری نمونه ها به چه صورت است؟ با توجه به اینکه موزه در محل زیرزمین مدرسه واقع شده است محدودیت های بسیاری وجود دارد و شرایط از لحاظ دما، نورپردازی، تهویه و ویترین های نگه داری نمونه ها استاندارد نیست. در واقع شکل گیری اینجا بر اساس علایق شخصی همکاران بوده و بعدها توسعه یافته است و چون برنامه ریزی دقیقی برای احداث موزه صورت نگرفته، تشکیلات نیز به درستی تبیین نشده است.

سالانه چه تعداد از نمونه ها از بین می روند؟ چنانچه سم پاشی به درستی انجام نشود و گرمای محیط زیاد باشد از بین رفتگی نمونه ها را خواهیم داشت. البته کیفیت اولیه نمونه نیز بسیار مهم است. نمونه هایی که درجه یک بوده و توسط متخصصین آماده سازی شده ماندگاری بالایی دارند اما نمونه هایی که به صورت تجربی آماده می شوند بعضاً کیفیت پایینی داشته و دوام چندانی ندارند. همچنین به دلیل آفت هایی که سرایت می کنند سالانه در حدود ۵ الی ۶ نمونه از بین می روند. البته البته در برخی سال ها نیز به دلیل دمای هوا و یا مطلوب نبودن سم پاشی، آسیب نمونه ها هم بیشتر بوده و بر عکس در برخی سالها هیچ گونه تخریبی صورت نگرفته است.

آیا نمونه های موجود بیشتر در داخل استان آماده شده اند و یا خارج از استان؟ آماده سازی نمونه ها بیشتر در داخل استان بوده اما گاها از موزه های معتبر و یا مکان های خاص و معتبر مانند دارآباد نیز نمونه ها منتقل شده اند که مربوط به زمان های گذشته است.

اطلاعات لازم در باره هر یک از گونه های موجود در موزه چگونه به دست آمده اند: با توجه به اینکه رشته تحصیلی من علوم تجربی بوده و به دلیل علاقه ای که به مطالعه در این حوزه داشتم،  بسیاری از این اطلاعات را خودم به تنهایی با استفاده از مطالعه و یادداشت برداری از کتابها و جزوات مختلف انجام دادم و هیچ فرد کارشناس یا متخصصی در این زمینه به من کمک نکرد. البته این گونه شناسی ها، با توجه به تغییراتی که نمونه ها هنگام تاکسی درمی ممکن بود داشته باشند مانند تغییر رنگ چشم یا تغییر رنگ بال و پنجه های پرندگان بسیار دشوار بود.

سوال اصلی اینکه چرا در تمام ایام سال و خصوصا در ایام نوروز ، موزه برای بازدید عموم باز نیست؟

نمونه های موزه بر اساس کتاب های درسی دانش آموزان طراحی شده و متناسب با نیازهای آنان است. می توان گفت دانش آموزان مکان دیگری که با فراغت بتوانند استفاده کنند را ندارند و اگر این مکان نیز عمومی شود آنها در مضیقه قرار خواهند گرفت.

ضمن اینکه سالن های موزه به لحاظ دما، تهویه و سیستم برق شرایط لازم برای پذیرش عموم را ندارند. در واقع زمانیکه گروه های دانش آموزی برای بازدید مراجعه می کنند و از سالنی به سالن دیگر منتقل می شوند برق سالن قبلی قطع و برق سالن مورد بازدید روشن می شود. زیرا کنتور توان لازم را نداشته و چندین مرتبه نیز آتش سوزی کنتور اتفاق افتاده است.

در واقع مبلغی در حدود ۳۰۰ میلیون تومان لازم است تا کنتور ۵۰ آمپر به کنتور ۷۰ آمپر تبدیل شده و همچنین وسایل گرمایشی و سرمایشی برای نگه داری نمونه ها در فصول مختلف نیز تهیه شود.

آیا هیچ نهاد یا سازمانی متقبل پرداخت هزینه های مذکور نیست؟

باید گفت متولی اصلی موزه اداره آموزش و پرورش یزد است که چون از ابتدا این موزه  با همت دبیران آموزش و پرورش بنا نهاده شده و سی سال نیز برای تجهیز و گسترش آن زحمت کشیده اند، نمی توانند مدیریت موزه را به نهاد دیگری واگذار کنند.

همچنین علیرضا کمالیان معاون آموزش متوسطه در خصوص موزه علوم طبیعی یزد گفت: ما مجموعه بی نظیری تحت عنوان موزه علوم طبیعی یزد داریم و تصور برخی بر این است که این موزه یک فرصت گردشگری است، اما با توجه به وجود نمونه های جانوری در موزه و همچنین  به دلیل وجود بخش های فیزیک و شیمی و نجوم در موزه علوم طبیعی یزد باید که بنیان گذاران این موزه ذهنیت گردشگری برای تاسیس آن نداشته و بنابراین مقوله جذب توریست را پیش بینی نکرده بودند. به همین دلیل در حاضر نیز این موزه برای پذیرش گردشگران با محدودیتهای بسیاری روبرو است.

 اوبا تاکید بر اینکه اولویت موزه علوم طبیعی یزد بازدید های دانش آموزی است، افزود: واقعیت این است که موزه علوم طبیعی یزد یک موزه دانش آموزی با محوریت ارائه محتوای کتب درسی می باشد و زماینکه  با این دیدگاه نگریسته شود اولویت اول استفاده دانش آموزان در پایه های مختلف ابتدایی و متوسطه اول و حتی متوسطه دوم از موزه علوم طبیعی خواهد بود. مسلماً این بازدیدهای دانش آموزی نیز نیازمند توضیحات تکمیلی مدرسین مربوطه و همکاران ما برای دانش آموزان خواهد بود.

 کمالیان در خصوص اینکه در طول سال تحصیلی تمام تایم کاری موزه به بازدید های دانش آموزی اختصاص می یابد  اظهار کرد: سالانه تعداد زیادی دانش آموز از موزه بازدید کرده و تقریبا تمام زمان شیفت صبح و شیفت عصر موزه تکمیل توسط بازدید های دانش آموزی تکمیل  می شود. البته چنانچه فرصتی باشد پذیرای دیگر گروه ها نیز در ایامی مانند فصل تابستان یا تعطیلات نوروز خواهیم بود. در واقع در زیر مجموعه کلاس های تابستانی، تیم هایی تعریف شده اند که در قالب اردو یا گردش علمی  برای بازدید موزه مراجعه می کنند.

معاون آموزش متوسطه ادامه داد: نوع نگرش نهادهایی مانند سازمان میراث فرهنگی کاهش یا حذف اولویت بازدید های دانش آموزی از موزه و پذیرش سایر گروه ها می باشد. اما اداره آموزش و پرورش، نه تنها موزه علوم طبیعی بلکه سایر موزه هایی که امکان بازدید دانش آموزی داشته باشند مانند موزه دفاع مقدس را برای بازدید دانش آموزی محیا می کند. بنابراین زمانیکه اولویت اول موزه علوم طبیعی یزد بازدید گروه های دانش آموزی باشد برای بازدید سایر گروه ها با محدودیت مواجه خواهیم بود.

علیرضا کمالیان با بیان این مطلب که حتما می بایست خود نهاد آموزش و پرورش متولی موزه علوم طبیعی باشد گفت: هر بخش از این موزه می تواند پایه های مختلف دانش آموزی در مقاطع مختلف را پوشش دهد. بنابراین باید حتما خود آموزش و پرورش متولی موزه بوده وامکان واگذاری مالکیت موزه به سایر نهادها وجود ندارد. همچنین  پیشنهاد اینکه  موزه علوم طبیعی یزد به عنوان یک موزه  فرهنگ و هنر یا در قالب یک پژوهش سرای دانش آموزی فعالیت داشته باشد با مسئولان مربوطه در تهران رایزنی هایی صورت گرفته است. پست های موزه نیز از مدتها پیش تآیید شده و ادامه افزایش نیروها در دستورکارشورا قرار دارد. اداره آموزش و پرورش، تامین هزینه های اجرای این طرح  را نیز برعهده گرفته است. حتی در صدد هستیم که موزه اسناد و افتخارات آموزش و پرورش را نیز احداث نماییم و در این زمینه  به زودی مصوبه شورای آموزش و پرورش استان را نیز اخذ خواهیم کرد. 

وی درباره اینکه موزه علوم طبیعی یزد، برای ارائه بهتر خدمات، نیازمند مساعدت سایر نهادها می باشد گفت: وسعت موزه بسیار و حجم نمونه های آن نیز بالاست و بنابراین نگه داری موزه هزینه های خاص می طلبد. زیرا قریب ۷۰ هزار دانش آموز در مقطع متوسطه اول  و ۱۴۰ هزار دانش آموز در مقطع ابتدایی مشغول به تحصیل هستند.

چنانچه بخواهیم برای سیصد هزار دانش آموز امکان استفاده رایگان از امکانات موزه  یا ورودی رایگان را لحاظ کنیم، هزینه  بسیار بالایی را شامل خواهد شد. بنابراین نیازمند مساعدت سایر نهاد ها مانند شهرداری در حوزه حمل و نقل یا سازمان میراث فرهنگی در حوزه نگه داری نمونه ها هستیم.

او ادامه داد: در حال حاضرنیز تمام تلاش اداره کل آموزش و پرورش وادارات نواحی استان بر این است که مولفه های استانداردی که در شأن  مقام معلمان و دانش آموزان باشد را فراهم نماید و حتی پذیرای  گروهای پژوهشگر یا گردشگران نیز باشد.

علیرضا کمالیان درپاسخ به این سوال که چرا سایر نهادها از موزه علوم طبیعی یزد حمایت لازم را ندارند گفت: در این زمینه رایزنی هایی صورت گرفته اما به دلیل نگرش سایر نهادها مبنی برضرورت تملک آنها بر موزه، این رایزنی ها چندان موفقیت آمیز و نتیجه بخش نبوده است. در واقع استاندار محترم بسیار از موزه علوم طبیعی حمایت نمودند و همچنین از سوی وزارت آموزش و پرورش کشور بازدیدهایی از موزه صورت گرفته و وعده هایی داده شده است.  بنابراین امیدواریم که  سال تحصیلی ۱۴۰۳-۱۴۰۴ برای موزه علوم طبیعی یزد سالی متفاوت همراه  با حمایت نهادهای مربوطه باشد.

در خصوص مشکلات موزه علوم طبیعی یزد و عدم حمایت لازم از این موزه گفت و گویی با الوندیان مدیر بخش موزه های سازمان میراث فرهنگی استان یزد انجام دادیم. الوندیان با اشاره به این مطلب که اختیارات هر ارگان دولتی بر اساس قوانین و ضوابطی که برای آن سازمان تعریف شده، قابل انجام است اظهار کرد: به طور کلی موزه ها به چند دسته تقسیم می شوند، دسته اول موزه هایی که وابسته به وزارت میراث فرهنگی و ادارات میراث به عنوان نماینده آن در استان ها هستند و تکلیف آنها مشخص است. زیرا مسئولیت این موزه ها اعم از بنایی که در این موزه ها احداث می شود و اشیای موجود در آنها و نیز هزینه بلیطی که به حساب آنها واریز می شود کاملاً زیر نظر وزارت خانه میراث فرهنگی است.

او با بیان این مطلب که ما کاملا از این موزه های وابسته به وزارت میراث فرهنگی مانند موزه مردم شناسی اشکذر ، حمایت می کنیم، افزود: در صورت عدم حمایت سازمان از این موزه ها، طرح این پرسش که چرا حمایتی از سوی سازمان میراث فرهنگی از چنین موزه هایی صورت نگرفته کاملا قابل توجیه است.

الوندیان ادامه داد: دسته دوم موزه هایی که وابسته به ارگان های دولتی دیگر هستند مانند موزه علوم طبیعی یزد که زیر نظر اداره آموزش و پرورش است. همچنین موزه های زیر نظر اداره اوقاف ، موزه های زیر نظر سازمان آب و یا موزه های زیر نظر سازمان محیط زیست از این جمله اند.

مدیر بخش موزه های سازمان میراث فرهنگی استان یزد با بیان این مطلب که هر یک از ارگان های دولتی می توانند برای خود موزه ای احداث نموده و این اقدام در اصطلاح دولتی برای آنها امتیاز محسوب می گردد، تصریح کرد: مسئولیت اداره و خدمات رسانی به مردم در چنین موزه هایی بر عهده ارگان دولتی است که آن موزه را راه اندازی کرده است. وظیفه سازمان میراث فرهنگی در قبال این موزه ها نیز اعطای مجوز ، معرفی آنها، انجام تبلیغات برای آنها، دادن نرخنامه به آن موزه ها بر این اساس که تا چه نرخی می توانند هزینه بلیط خود را در نظر بگیرند و نیز ارائه خدمات مشاوره ای به این موزه ها می باشد.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا سازمان میراث فرهنگی می تواند برای این موزه ها میزان اعتباری تخصیص دهد گفت: بله اما ضرب المثلی در زبان فارسی است که به خوبی در این مورد حق مطلب را ادا می کند این است که چراغی که به خانه رواست به مسجد حرام است. بنابراین زمانیکه وزارت خانه میراث فرهنگی هنوز قادر نیست که اعتبارات مورد نیاز قطعی موزه های خود را تامین نماید، انصاف نیست که برای موزه ای که زیر نظر ارگان دولتی دیگری است تخصیص اعتبار نماید. چنین اقدامی در بدنه کوچک دولت نمی گنجد زیرا ما از ارگان های دولتی تقاضای تاسیس موزه برای کاهش بار مسئولیت سازمان میراث فرهنگی را داریم.

الوندیان در ادامه افزود: بنابراین هر ارگان دولتی که قصد احداث موزه را دارد می بایست در ابتدا خود را توان سنجی نموده و ببیند که آیا امکان ارائه خدمات در بخش موزه را دارد؟ چنانچه زمانی از سوی عده ای از اعضای یک ارگان اقدامی جهت احداث موزه صورت گیرد، لازم است بقیه اعضا راه آنها را ادامه دهند و در صورت عدم امکان، موضوع را در سرفصل ها اعلام  نموده و موزه مذکور را تعطیل نمایند.

مدیر بخش موزه های سازمان میراث فرهنگی با اشاره به دسته سوم از موزه ها اظهار کرد: دسته سوم، موزه های خصوصی هستند که مکان آنها و نیز ارائه خدمات آنها کاملا زیر نظر بخش خصوصی بوده و سازمان میراث فرهنگی صرفا برای ارائه مجوز و مشاوره به آنها اقدام می کند. اما از آنجا که هدف وزارت میراث فرهنگی، تمرکز بر روی موزه های خصوصی است تا مردم را تشویق به انجام مساعدت برای بخش دولتی نماید، یک سری اعتبارات را به این موزه ها اختصاص می دهد.

الوندیان درباره موزه علوم طبیعی یزد و مباحثی که پیرامون عدم حمایت سازمان میراث فرهنگی از این موزه مطرح می شود تصریح کرد: موزه علوم طبیعی یزد جزو موزه های بسیار قدیمی یزد بوده که کاملاً شناخته شده می باشد و نیازی به انجام تبلیغات ندارد. در واقع این موزه نسبت به بسیاری از موزه های زیر نظر سازمان میراث فرهنگی از نظر شناساندن به مخاطبان چندین گام جلوتر است با این حال سازمان میراث فرهنگی به منظور تبلیغات برای این موزه اقدام نموده و در این زمینه فیلمی به کارگردانی عباسی هرفته تهیه شده است.

وی در ادامه افزود: این در حالیست که خود اداره آموزش و پرورش، حاضر نیست از نیروهای بازنشسته برای ارائه خدمات به صورت شیفتی در موزه اقدام نماید.

مدیر بخش موزه های سازمان میراث فرهنگی یزد با تاکید بر این مطلب که اداره آموزش و پرورش در صورت عدم توانایی در اداره موزه علوم طبیعی یزد می تواند آن را به بخش خصوصی واگذار نماید گفت: واگذاری اداره موزه به یک بهره بردار در بخش خصوصی کمک شایانی در ارائه خدمات بهتر از سوی موزه علوم طبیعی یزد به بازدید کنندگان خواهد کرد.

ضمن اینکه انتخاب بهره بردار و شناسایی نهادی که آشنایی کامل با اداره موزه را داشته باشد کاملا با مساعدت سازمان میراث فرهنگی انجام خواهد شد.

وی در پایان با تاکید بر اینکه مشکلات مربوط به اداره موزه علوم طبیعی یزد و ارائه خدمات موزه کاملا داخلی است اظهار کرد: ما حتی بیشتر از توانمان برای کمک به موزه علوم طبیعی یزد اقدام نمودیم و  بارها جلساتی با حضور استاندار محترم برای تعیین تکلیف این موزه برگزار شد اما حتی مدیر آموزش و پرورش استان حاضر به شرکت در این جلسه نبودند.