«داستان توکیو» چالش گفت وگو میان نسل های مختلف

سینمای ژاپن کارگردانان مطرح و صاحب نام بسیاری به جهان معرفی کرده که یکی از شاخص ترین و شاید برترین آنها «یاسوجیرو اُزو» است که آثاری با درون مایه اجتماعی و خانوادگی را روی پرده نمایش به تصویر کشیده است؛ “داستان توکیو” شاخص ترین فیلم این کارگردان و از نظر بسیاری از منتقدان برترین فیلم تاریخ سینمای ژاپن و از برترین فیلم های تاریخ سینمای جهان است.

“داستان توکیو” روایت پدر و مادر سالمندی ا­ست که در یکی از تابستان های گرم ژاپن با هدف دیدار با فرزندانشان از شهرستان کوچک محل زندگی خود به توکیو محل اقامت فرزندانشان سفر می­کنند.

زمان روایت مربوط به سال های پس از جنگ جهانی و زمانی است که ژاپن به دلیل آسیب عمیق اقتصادی، عمرانی و زیرساختی که در جنگ متحمل شده، درگیر بازسازی و تلاش برای ورود به جهان مدرن است. قطار احتمالا به عنوان سمبلی از جهان مدرن و وسیله نقلیه مورد استفاده زوج سالمند جهت سفر به توکیو به کارگرفته شده و زوج سالمند مسیری نسبتا طولانی را جهت دیدار با فرزندان خود تا توکیو می­پیمایند.

شروع داستان اما زمانی­ است که زوج سالمند به توکیو ورود می­کنند و با کلان شهری در حال گسترش با معیار و شاخصه های جهان جدید روبرو می­شوند؛ نکته اینجاست که جدای از شهر توکیو و ساختار شهری، جامعه ژاپن و به خصوص شهروندان توکیو نیز خود را برای ورود به جهانی جدید آماده می­کنند و فرزندان این زوج سالمند هم از این قاعده مستثنی نیستند و مانند سایر شهروندان سخت درگیر کار کردن و تطبیق دادن خود با شرایط جهان مدرن هستند؛ موضوعی که باعث می­شود زوج سالمند سفر مطلوبی را تجربه نکنند و فرزندانشان به دلیل مشغله های روزمره به شدت نسبت به پدر و مادر خود بی توجه باشند.

در ادامه این فیلم زوج سالمند در مواجه با مشغله های فرزندانشان تلاش می­کنند شرایط آنها را درک کنند و مزاحمتی برای روند زندگی و کار فرزندان خود ایجاد نکنند و از طرفی فرزندان هم در تلاش اند تا اوقات فراغت خود را به گونه ای برنامه ریزی کنند که بخشی از این اوقات را در کنار پدر و مادر خود به گردش در توکیو بپردازند و سفری خوش را برایشان رقم بزنند که البته این اتفاق هیچگاه رخ نمی­دهد و هر دفعه مشغله جدیدی از راه می­رسد و برنامه ها را به هم می­ ریزد؛ فرزندان زوج سالمند که وقتی برای گذراندن با والدین خود پیدا نمی­کنند، در والدین خود را جهت تفریح به یک متل گردشگری در اطراف توکیو می­فرستند؛ اما زوج سالمند که به زندگی در جهان مدرن و صنعتی عادت ندارند، سفر خود را نیمه کاره به پایان رسانده و به توکیو باز می­گردند.

شرایط سفر به هیچ گونه برای زوج سالمند مطلوب پیش نمی­رود و آنها در شرایطی که به نظر می آید از زندگی شهری و فرزندان خود که درگیر این نوع زندگی پردغدغه شده اند، رضایت ندارند، سفر خود را پیش از موعود به پایان می­رسانند و با نوعی دلخوری و آزردگی خاطر، تصمیم به بازگشت به شهر کوچک خود می­گیرند؛ مادر دلسوز و دوست داشتنی “داستان توکیو” در شرایطی که سفر و دیدار از فرزندان برایش نامطلوب و آزاردهنده به نظر می­رسد و همه چیز آنطور که مورد انتظارش بوده پیش نرفته، در مسیر برگشت دچار مریضی شده و جانش را از دست می­ دهد و مخاطب در طول تماشای فیلم با لحظاتی به شدت غم انگیز و تاثیر گذار مواجه می­شود و در حالی که احساس می­کند ظلمی را در حق مظلومی شاهد است نه می­تواند پدر و مادر را مظلوم قطعی تشخیص دهد و نه می­تواند فرزندان را ظالم بداند.

چالش دیگری که مخاطب در طول فیلم با آن مواجه است، رویارویی با نکات مثبت و منفی زندگی شهریِ مدرن و مقایسه آن با نوع زندگی روستایی سنتی است؛ شرایطی که مخاطب تجربه می­کند به گونه ای است که نه می­تواند آرزوی بازگشت به نوع زندگی سنتی کند- و نه می­تواند نکات منفی زندگی مدرن را به راحتی بپذیرد و از کنار آن بگذرد.

 “داستان توکیو” به واقع داستان تمام انسان هاست که از بدو تولد تا بلوغ و تشکیل خانواده در سایه پدر و مادر خود رشد و ارتقا یافته اند و در زمان سالمندی پدر و مادر باید به نوعی زحمات آنها را جبران کنند و مسئولیت متقابل خود در مقابل پدر و مادرشان را بپذیرند؛ حال آنکه هر فرزندی در زمان سالمندی والدینش خود نیز فرزند و دغدغه هایی دارد و گاه ممکن است همین دغدغه ها مانع جبران محبت و زحمات پدر و مادر شوند. چالش پیچیده و تکراری که کارگردان “داستان توکیو” به خوبی به بیان و تصویر کشیدن زوایای مختلف آن پرداخته و مخاطب را عمیقا به فکر فرو خواهد برد.

“داستان توکیو” جدای از ساختار روایی و دراماتیک بی نقص از نظر به کارگیری تکنیک های سینمایی، کارگردانی و فیلمبرداری نیز یک فیلم قابل تحسین و شگفت انگیز محسوب می­شود. دوربین در اکثر صحنه ها در ارتفاعی پایین به طوری که گویی فیلمبردار به صورت نشسته تمام صحنه ها را به تصویر کشیده قرار گرفته است. شاید اُزو خواسته مخاطب روایت و شخصیت ها را نه آنقدر از بالا ببیند که گمان کند تسلط کافی جهعت قضاوت دارد و نه آنقدر از پایین که رفتار شخصیت ها توجیه پذیر باشد و آنها بر عواطف مخاطب مسلط باشند.

فریم ها در “داستان توکیو” در نهایت سادگی دارای نوعی دقت و ظرافت بی نظیر است. فیلمبرداری در تمام سکناس و پلان ها به گونه ای است که دوربین هیچ رخداد و اکتی را نیمه کاره و بدون بازتاب عکس العمل مقابلش به تصویر نمی­کشد. گویا تمام داستان فیلم در یک سکانس پلان بدون توقف ضبط شده است.

کارگردان به گونه ای ماهرانه و بسیار مسلط، تمام مفاهیمی که در نظر داشته را در قالب نماد ها، قاب ها، تصاویر و استفاده از سمبل ها در جهت به تصویر کشیدن تفاوت های زندگی مدرن شهری و زندگی سنتی روستایی به کار گرفته است؛ اُزو مهارت بی نظیری در حرف زدن با استفاده از تصاویر دارد و در عین حال در قاب دوربین تمام بی نظمی ها، جزئیات و ریزترین مسائل را به تصویر می­کشد. به طور مثال در قسمتی از فیلم که فرزندان برای رهایی از حضور والدینشان در توکیو آنها را به آب گرم می­فرستند، دوربین عده ای از جوانان را در حال رقص و پایکوبی در هتل نشان می­دهد و با متانت و آرامی در حالی بی نظمی جشن را رصد می­کند به سوی اتاق زوج سالمند حرکت می­کند و وقتی به در اتاق آنها می­رسد، دو جفت دمپایی ساده را در حالی که با نظم در کنار یک دیگر جفت شده اند نشان می­دهد؛ تضاد صاحبان این دمپایی ها با محیط بی نظم و مدرن اطرافشان به خوبی بیانگر عدم تعلق زوج سالمند به جهان مدرنیته و اصالت سنتی و ساده آن دو است.

“داستان توکیو” فیلمی است که هر مخاطبی که به سینما علاقه دارد را شیفته و تحت تاثیر تفکر و جهان بینی اُزو و مهارتش در بکارگیری تفکراتش در خلق اثر قرار می­دهد. تاریخ ژاپن کارگردان مطرح کم ندارد ولی داستان ُازو متفاوت با همه آن هاست؛ تنها اُزو شایسته لقب ژاپنی ترین فیلم ساز تاریخ سینماست و برای درک این  شایستگی، تنها تماشای “داستان توکیو” کفایت می-کند.