توسعه آموزش و پرورش در یزد ریشه در علم دوستی و تلاش خیّران دارد

از مکتب‌خانه تا مدارس نوین

قبل از ایجاد مدارس نوین؛ تعلیم وتربیت بعهده  مکتبخانه ها بود که علاوه بر قرآن و شرعیات، حافظ و سعدی و کلیله ودمنه و در سالهای بالاتر صرف و نحو و …..می آموختند تا اینکه مسیونرها (مبلغان مسیحی) انگلیسی  مدرسه ای در حوالی گازرگاه و محله شاهدباز یزد تاسیس کردند.
مشیرالممالک برای جلوگیری از تاثیرات تبلیغی مسیونرهای مسیحی_ انگلیسی که مدرسه ای جهت تعلیم و تربیت یزدی ها به مدیریت “ناپیرمالکوم” کشیش و آموزگار ارمنی احداث کرده بودند، “مشیریه” را بنا نهاد و
بزرگانی از جمله فرخی یزدی؛ پدر پزشکان سرشناس یزدی عزیزاله مرتاض و….محصل آن بودند.
مدرسه “مشیریه” به سال ۱۲۷۹ خورشیدی بر اساس نیاز روز و آموزش و پرورش نوین با بهره گیری از برنامه و حضور بهترین و ممتازترین مربیان مدرسه “رشدیه تهران” از جمله میرزا حسین قلی خان هم برای مدیریت و هم آموزش زبان فرانسه احداث شد.
در مدارس جدید بنا به موقعیت و شغل مدیر و به علت نداشتن وزراتخانه مستقل برای آموزش و پرورش، تدریس بعضی از دروس براساس و نظر مدیر مدرسه صورت می گرفت تا علاوه بر علوم دینی تاریخ و جغرافیا، حساب و زبان خارجه؛ فقه بازار نیز آموزش داده می شد تا خروجی های مدرسه علاوه بر باسوادی در علوم مختلف، خارج از معیار شرع معامله نکنند.(مدرسه تدین یزد- ۱۲۹۵-سیدهاشم فقیهی)
این نوع تدریس موجب استقبال انگلیسی ستیزان و تجار یزد واقع شد ولی مخالفت علما بخاطر کم کردن ساعت آموزش قرآن و شرعیات را به همراه داشت.
چراغ عمر مدرسه مشیریه با اعتراض بعضی علمای یزد و شکایت به نجف در خصوص عملکرد مشیرالممالک و شروع جریان مشروطه خواهی در پایان عمرمظفرالدین شاه قاجار برای ابد خاموش شد، ولی سایر مدارس ملی و دولتی یزد مانند نصیریه درسال ۱۲۸۷ خورشیدی؛  تشکر ۱۳۹۱خورشیدی؛ طاهریه ۱۲۹۳خورشیدی؛ تدین ۱۲۹۵ خورشیدی، نمره دو بدر ۱۲۹۸خورشیدی و انتهاجیه ۱۳۰۰ خورشیدی توسط خیران و علاقمندان به دانش و پیشرفت در یزد تاسیس شدند.

احداث مدارس دولتی در یزد

آغاز جنبش سوادآموزی دولتی به  دوره پهلوی اول که سرآغاز احداث مدارس دولتی است، برمی گردد. اسامی مدارس  نیز تغییر می یابد به نحوی که مدارس صداقت و سعادت و هدایت جایگزین اسامی قدیم می گردد. مدرسه دولتی و ماندگارایرانشهر درسال۱۳۰۶ خورشیدی از دل مدرسه نمره دو بدر ( بافتح با وکسر دال) تاسیس و مدارس اسلام ۱۳۰۰خورشیدی، انتهاجیه ۱۳۰۰ ، شاهدخت دخترانه ۱۳۰۶ و ایراندخت دخترانه ۱۳۱۲ خورشیدی به مدارس یزد اضافه می گردند.

نقش خیرین زرتشتی در توسعه آموزش در یزد

زرتشتیان یزدی خیرمند، کمر همت بسته و بیش از ۳۰ آموزشگاه خیری ساختند از جمله در سال ۱۲۸۲ مدرسه دوشیزگان زرتشتی که به ایزد پیمان ختم‌ می گردد یا خسروی در سال ۱۲۶۸ خورشیدی که به دبیرستان ملی کیخسروی در سال ۱۳۰۸ خورشیدی، یا پرورشگاه کوچک روانشاد مارکار در سال ۱۲۹۲خورشیدی به مجتمع بزرگ شبانه روزی مارکار در سال ۱۳۱۳ خورشیدی یا مدرسه دینیاری در دل محله زرتشتیان به سال ۱۲۹۵ خورشیدی ساخته می گردد و جالب تر اینکه بر اساس اساسنامه این مدارس حق استفاده مساوی به مسلمان و زرتشتی در اینگونه مدارس داده شده است. وقفنانه مدرسه مهر نرسی آباد یک منشور تعلیم وتربیت نوین است.
یهودیانی که عشق درگرو وطن داشتند  نیز از سال ۱۳۰۷ خورشیدی دارای مدرسه مستقل اتحاد (قدس فعلی) می شوند که در مدت کمی بیش از ۴۰۰ دانش آموز تحت پوشش آنها قرار داشته است.

توجه به پرورش معلم در یزد

بی نیازی از معلمین غیر بومی وخوش فکری مدیران وقت و نیاز سنجی مناسب و درست باعث می گردد تا با بکارگیری اولین فارغ التحصیلان دانشگاهی یزدی از تهران مانند روانشاد حسین فخرالدینی، دارالمعلمین موقتی که در یزد سالها قبل راه اندازی شده به یک مرکز مهم جذب آموزگار تبدیل گردد.

درسالهای نخست پهلوی اول پرورشگاه حظیره بر اساس وقف نامه؛ مجددا راه اندازی تا فرزندان یتیم و بد سرپرست در این مکان آموزش دیده و ایتام یزدی هم دارای مدرسه مستقل به نام انوشیروان باشند.

آموزشگاهی برای پرورش هنرمند در یزد

گروه پرورش افکار؛ تابع وزارت معارف (فرهنگ یا آموزش و پرورش بعدی) در امر موسیقی و تئاتر؛ فعالیتهای هنری چشمگیری تا دهه ۳۰ در یزد دارد و هنرمندانی مانند حسینی؛ باربد؛ مهنام؛ صفایی و… از دل موسیقی یزد و اکبر شریعتی؛ شاهپور علومی؛ احمد وزیری و علیخان وزیری و… تاتر یزد را ایجاد می کنند.

پیشگامان سوادآموزی در یزد

اداره فرهنگ یزد حق بزرگسالان بیسواد که با دل و جان فرزندانشان را به مدارس سپردند فراموش نمی کند و بر این اساس در جامعه کارگری و در کارخانجات یزد کلاس اکابر ایجاد تا آنها نیز از علم بهرمند گردند. تعداد این مدارس در سطح شهر یزد به رقم شش رسید و این رده تحصیل نیز اجباری  می گردد.
*مآخذ اطلاعات نگاشته شده در این گزارش از صفحه “یزدکهن” براساس سالنامه فرهنگ یزد سالهای ۱۳۲۷ -۱۳۲۸ -۱۳۳۲-۱۳۴۲، سالنامه مستقل کیخسروی –ایرانشهر به همت مرتضی وزیری برداشت شده است.

.