تیغ معادن بر گلوی چشمه های توران پشت!

داستان فعالیت معادن در یزد، قصه پر آب چشمی برای محیط زیست استان است. آنجا که خاک و سنگ پهنه قابل توجهی از منابع طبیعی استان توبره استخراج معادن شده و در مقابل به گواه اظهار نظر مسئولان، سود چندانی عاید مردم یزد نگشته و اشتغال قابل ملاحظه ای نیز برای بومی ها به همراه نداشته است. حال در روزهایی که مجددا فشار شرکتهای معدنی برای اخذ مجوز معدن مس دره زرشک افزایش یافته، شاید بجا باشد روایت تخریب چشمه های آهکی روستای تاریخی توران پشت یزد به عنوان یکی از زیباترین مناظر طبیعی جهان توسط معادن سنگ مجددا بازخوانی شود تا آنان که امروز با بیرق اشتغالزایی و سودآوری اقتصادی چشم طمع به شیرکوه، مهمترین منبع آب شیرین استان دوخته اند، از تاریخ درس عبرت بگیرند.
قدمت روستای توران پشت را به “توران” دخت پادشاه ساسانی نسبت داده اند که وجود قبرستان چندهزار ساله در این روستا با سنگ نوشته‏‏های قدیمی و آثار باستانی همچون قلعه متعلق به دوره ساسانیان، آتشکده استینا، آب‌انبار سنگی، مسجد جامع (با محراب سنگی متعلق به قرن پنجم)، تخت رستم و ده ها اثر دیگر خود گواه اهمیت تاریخی آن است. اما در کنار شکوه تاریخی و تمدنی روستای توران پشت، چشمه های آهکی بی نظیری وجود دارد که هزاران سال طبیعت با صبر و متانت آنها را پدید آورده و یکی از جاذبه های گردشگری جهان به حساب می آید. چشمه های آب گرم جوشان که بواسطه وجود املاح گچی و آهکی، تپه هایی زیبا و لایه لایه را در اطراف خود پدید آورده اند اما فعالیتهای معدنی در سالهای اخیر موجب نابودی آنها شده و دیگر هیچ امکانی برای بازسازی آنها وجود ندارد.
سالهاست که اهالی روستای توران پشت به همراه فعالان محیط زیست و میراث فرهنگی استان دست به اعتراض زده اند و نسبت به فعالیت های معدنی در مجاورت آثار تاریخی به ثبت رسیده و چشمه های آهکی با ارگان های مختلف نامه نگاری کرده اند و تلاشهایی نیز در اواخر سال ۹۲ برای لغو مجوز بهره‎‎برداری معدنی در این منطقه صورت گرفت اما با حکم دادگاه به نتیجه نرسید. آنچه در ادامه می خوانید شاید نوشدارویی پس از مرگ سهراب باشد اما بی شک اگر از این حوادث درباره معدن مس دره زرشک درس عبرت گرفته نشود سالهایی نه چندان دور باید گزارشی از نابودی بخش عظیمی از منابع آبی استان در کنار محیط زیست و زندگی روستاییان شیرکوه را بنویسیم و افسوس بخوریم.

مجوز دادن به معادن توران پشت، خیانت به محیط زیست بود
دهیار منطقه توران پشت در شهرستان تفت در خصوص معدن سنگ تراورتن و آسیبی که این معدن به چشمه های آهکی جوشان می زند در مصاحبه با بشارت یزد گفت: چشمه های آهکی جوشان در توران پشت از منحصر به فرد ترین آثار تاریخی در ایران و حتی در دنیا هستند و در ردیف تخت جمشید قرار گرفته و به صورت ثبت آثار ملی نیز در آمده اند اما متاسفانه حتی ثبت شدن به عنوان یک اثر ملی نیز نتواسته است که این چشمه های جوشان را از سودجویی یک عده دور نگه دارد. کسانی که تنها به خاطر منفعت شخصی خود به محیط زیست که متعلق به تمام مردم است، آسیب های جبران نشدنی می زنند. این در حالی است که این منطقه می تواند جز بهترین مناطق برای جذب توریست داخلی و خارجی و هم برای مطالعات زمین شناسی باشد. در واقع بسیاری از افراد پایان نامه دکتری خود را در این منطقه گذرانده اند. ای کاش مجوز دهندگان به این معدن سنگ یک بار هم که شده تشریف می آوردند و خیانتشان را با چشمان خود می دیدند. امروز این منطقه می توانست بیش از ۲۰۰ چشمه ی جوشان داشته باشد اما با ایجاد این معدن سنگ، تعادل در طبیعت منطقه به هم خورده و کمتر از ۵ چشمه از آن ها باقی مانده است.

در برابر نسل های پس از خودمان مسئولیم
محمدرضا امیری در ارتباط با جاذبه های گردشگری منطقه توران پشت، افزود: چشمه های آهکی جوشان در توران پشت جز نادر ترین مناطق گردشگری در استان و کشور است و در تعطیلات از مردم استان و شهرستان ها، افراد زیادی برای بازدید از این منطقه می آیند. حال از مسئولین می پرسم که چرا نباید این آثار کم نظیر را برای آیندگان سرزمینمان باقی بگذاریم. مگر نه اینکه در برابر نسل پس از خودمان مسئولیم؟ نباید اجازه بدهیم که یک عده افراد سودجو و منفعت طلب منابع طبیعی ما را نابود کنند.
امیری با اشاره به اینکه مسئولینی همچون مدیرکل محیط زیست، مدیر کل میراث فرهنگی و مدیر کل منابع طبیعی استان خواستار توقف کار معدن سنگ تراورتن بوده و پیگیری های لازم را انجام می دهند، بیان داشت: با وجود همکاری بسیاری از مسئولین این معدن سنگ همچنان به کار خود ادامه می دهد. در همین خصوص به سازمان معدن و تجارت یزد مراجعه کردیم و طالب لغو مجوز برای ادامه کار معدن سنگ شدیم، اما این سازمان از دادن مجوز به این معدن اظهار بی اطلاعی کرد. مردم توران پشت از مسئولین میپرسند “چه کسی به این معدن سنگ مجوز داده است تا طبیعت منطقه را از بین ببرد؟! چرا این مجوز ها صادر شده است؟” نه تنها مردم توران پشت بلکه تمام مردم ایران در این منطقه سهیم اند.

بی شک دست هایی پشت پرده است
دهیار منطقه توران پشت با بیان اینکه از این مجوزها چیزی جز سودجویی برای عده ای خاص نصیب استان نمی شود، اضافه کرد: این معدن زمان زیادی است که در این منطقه دایر است و از ابتدا هم با اعتراضات شدید مردم و همچنین برخی مسئولین مواجه بود. با این حال امروز می بینیم که این معدن سنگ همچنان به فعالیت خود ادامه داده و به منطقه صدمه می زند. بی شک دست هایی پشت پرده است که صدای اعتراضات به جایی نمی رسد. مسئولین بدانند که مجوز دادن به این معادن خیانت محض است به کشور و مردم.
وی در ادامه ضمن تاثر شدید از تخریب محیط زیست منطقه، افزود: باور بفرمائید تمام توریست های خارجی که به بازدید از این منطقه آمده اند به شدت از وجود معادن ناراحت شدند و حتی یک خانم ژاپنی از شدت ناراحتی گریست.

معادن اشتغالی برای افراد بومی نداشته اند
امیری درپاسخ به این سوال که آیا وجود معادن در توران پشت برای مردم این منطقه ایجاد اشتغال کرده است یا خیر؟ گفت: اکثر کارکنان این معدن از خارج استان تامین می شوند. ضمن آنکه مردم توران پشت هیچ گاه دست به تخریب آثار تاریخی خود نمی زنند. در واقع ایجاد معادن نه تنها برای مردم منطقه شغل ایجاد نکرده بلکه وجود افرد غیر بومی در این منطقه موجب برخی ناامنی های اجتماعی نیز شده است.

تمام تلاشمان را برای حفظ توران پشت می کنیم
مدیر کل انجمن واقفان سبز در خصوص وجود معادن در جوار روستای توران پشت در گفتگو با بشارت یزد گفت: منطقه ی توران پشت روستایی با بافت تاریخی است و جز قدیمی ترین مناطق یزد است. چشمه های آهکی آن نیز از جمله آثار طبیعی دیرینه است که بعضا تا ده هزار سال قدمت دارد. وجود معدن سنگ تراورتن در این منطقه باعث شده است تا به مرور زمان، چشمه های آهکی موجود در این منطقه رو به فرسایش رفته و نابود شوند. این چشمه ها به این شکل هستند که آب از درون زمین می جوشد و بیرون می ریزد و با گذشت زمان تپه هایی از جنس آهک را شکل می دهد و در نتیجه منظره ی بی نظیری را ایجاد می کند. استخراج معدن در کنار این چشمه ها موجب می شود تا بلافاصله پس از بهره برداری، آب چشمه به سمت پایین سرازیر شده و به این ترتیب چشمه ها نابود می شوند. همچنین در کنار فعالیتهای استخراجی معدن، عبور و مرور ماشین های سنگین نیز موجب تخریب چشمه های آهکی می شود. امروز تعداد محدودی از این چشمه ها باقی مانده است. تمام تلاشمان را برای حفظ این منابع طبیعی و تاریخی می کنیم و امید است که بتوانیم با کمک مسئولین به لغو مجوز معدن سنگ تراورتن دست بزنیم.

خواستار لغو مجوز فعالیت معادن در توران پشست شده ایم
عباس هاشمی در ادامه در مورد اقدامات انجمن “واقفان سبز” برای جلوگیری از اقدامات آتی در ارتباط با صدور مجوز برای معدن سنگ تراورتن در توارن پشت، افزود: به تمام مدیران و مسئولین ادرای ملی و استانی مربوطه مکاتبه کرده ایم و خواستار لغو مجوز برای ادامه کار این معدن سنگ شده ایم. در همین خصوص با مدیریت سازمان مدیریت و برنامه ریزی جلسه ای داشتیم که طی آن فیلمی را که از این منطقه تهیه کرده بودیم، به نمایش درآوردیم تا مسئولین را از وخامت اوضاع مطلع کنیم. آقای حسینی پور نیز این مسئله را مورد توجه قرار دادند. امیدواریم پیگیری ها بتواند به لغو مجوز این معدن سنگ بیانجامد.

نابودی منابع طبیعی به صورت قانونی!
هاشمی با اشاره به اینکه مجوز این معدن سنگ بارها لغو شده است و باز مجددا صادر شده، مدعی شد: افرادی که می توانند به اخذ چندباره این مجوزها دست بزنند کسانی هستند با پشتوانه های بسیار قوی و نامعلوم و این پشتوانه از دولت های سابق تامین می شد. هنگام شکل گیری این معدن ها، تخریب منابع طبیعی و تاریخی صورت می گیرد و امکان ترمیم این تخریب ها در ایران و در یزد وجود ندارد. تمام خواسته ما از مسئولین این است که بر نظارت خود بیافزایند. برخلاف پاکستان که آثار تاریخی و منابع طبیعی اش به دست طالبان از بین رفت، در ایران نابودی منابع طبیعی به شکل کاملا رسمی و قانونی و به دست برخی مسئولین و گاهی ناخواسته صورت می گیرد. این مسئله جای تاسف دارد که خودمان با دست های خودمان به تخریب کشورمان دست بزنیم.

انگار جدیتی برای حفظ محیط زیست وجود ندارد!
مدیر انجمن واقفان سبز در پایان ضمن تاکید بر اینکه سازمان هایی چون سازمان محیط زیست و میراث فرهنگی نیز برای لغو مجوز اقداماتی انجام داده اند، تصریح کرد: جدیت وجود ندارد. اگر برای این امور جدیتی خرج می شد در مدت زمان کوتاهی مجوزها لغو می شد اما متاسفانه مداومت برای پیگیری این مسئله وجود ندارد. باید تلاش شود ضمن لغو مجوزها، به خسارات مردم ساده دل روستا از فعالیتهای معدن نیز رسیدگی شود.

توران پشت، منطقه ای لرزه خیز است
دانشیار دانشکده مهندسی عمران دانشگاه یزد در بخش ژئوتکنیک و راه، در ارتباط با روستای توران پشت در مصاحبه با بشارت یزد ضمن اشاره به وجود چشمه های آهکی نادر و زیبای موجود در توران پشت، بیان داشت: در زمین شناسی پدیده ای داریم که از طریق مشاهده آن می توانیم فعال بود زمین منطقه از نظر زلزله را مشخص کنیم. در منطقه توران پشت با مشاهده این پدیده متوجه لرزه خیز بودن این منطقه شدیم. در کنار دو اثر تاریخی مذکور یعنی “شیخ جنید” و “چهل دختران” گسلی عبور کرده است به نام گسل “توران پشت” که از شاخه های فرعی گسل دهشیر است. گسل دهشیر نیز از پدیده های مهم غرب استان یزد است که برآورد طول این گسل ۳۵۰ کیلومتر است که از اردستان شروع می شود و تا سیرجان ادامه می یابد. گسل دهشیر نیز از گسل های فعال کشور است که درواقع نهان است و تنها آثار آن قابل مشاهده است. از جمله آثار آن شکل گیری چشمه های آهکی توران پشت است که این پدیده تقریبا در ایران استثنا است چرا که در یزد که استانی با آب و هوای خشک است، آب این چشمه ها هیچگاه تغییر نمی کند و ثابت باقی می ماند.

فعالیت معادن، چهره توران پشت را مخدوش کرده است
حمید مهرنهاد در ادامه درخصوص ایجاد معادن در مجاورت چشمه های آهکی نادر توران پشت اظهار کرد: با تاسف بسیار باید بیان کنم که بسیاری از این چشمه های آهکی در توران پشت به دلیل سهل انگاری های نابخردانه برخی مسئولین و سود جویی عده این از صاحبان معدن، صنعت و تجارت رو به نابودی رفته و تخریب شده اند. این در حالی است که این منطقه می توانست از بهترین مناطق ژئوتوریستی استان و ایران باشد اما به دلیل این اشتباهات، چهره منطقه به شدت خراب شده است. این معادن علاوه بر چشمه های آهکی منطقه، تپه موجود در این منطقه که با نام “تخت رستم” معروف است را نیز تخریب کرده اند. همچنین به دلیل آنکه معدن کارها باطله های معدن را در محیط رها کرده اند، می توان گفت این مسئله نیز چهره منطقه را زشت کرده است.

تخریب چشمه های آهکی بدون هیچ سودآوری!
استاد دانشگاه یزد در پایان ضمن اظهار تاسف از تخریب چشمه های توران پشت، خاطر نشان کرد: امکان ترمیم این چمشه ها وجود ندارد اما باید از ادامه کار معادن جلوگیری شود. ضمن آنکه باطله های معادن می بایست جمع آوری شود تا حداقل کمی بتوان چهره منطقه را به حالت قبل برگرداند. این معدن کارها با تخریب این چشمه ها در عمق به دنبال استخراج سنگ مرمر از آن ها بودند اما با تخریب آن ها تنها به مرمرهای شیشه ای دست یافتند که به درد ساختمان سازی نمی خورد. در واقع تخریب این چشمه عایدی برای آن ها نداشت.

معادن توران پشت را نمی توان تعطیل کرد!
مدیرکل میراث فرهنگی استان یزد در مورد اقدامات این نهاد در خصوص تخریب آثار تاریخی و منابع طبیعی توسط معادن سنگ موجود در توران پشت، بیان داشت: تعداد معادنی که در توران پشت فعال بودند در گذشته بسیار زیاد بوده اما امروز این تعداد کمتر شده است. پس از آنکه نامه ی ثبت این منطقه ارسال شد از هرگونه فعالیت صنعتی جدید در محدوده ی چشمه های آهکی جلوگیری کردیم و حتی با وجود تلاش های زیادی که برخی از افراد برای کسب مجوز جدید کردند، مجوزی صادر نشد. البته معادن سنگی که در گذشته به کسب مجوز دست زدند همچنان در حال فعالیت هستند. این معادن را دیگر نمی شود از کار انداخت چرا که اینها از دولت های سابق مجوز را کسب کرده اند و دولت فعلی برای لغو مجوز آنها کاری نمی تواند بکند. در واقع تلاش هایی برای لغو مجوز های این معادن نیز انجام شد و کار حتی به شورای معادن وزرات خانه کشیده شد، اما نتیجه ای نداشت. در زمان صدور مجوزها برای کار این معادن بنده مدیر کل میراث فرهنگی نبودم اما بنده مطلعم که مدیر کل سابق نیز جهت عدم صدور مجوز تلاش هایی کرده است اما جوابی دریافت نکرده است.

فعالیت های توریستی در توران پشت محدود می شود
مصطفی فاطمی همچنین در ارتباط با اقدامات میراث فرهنگی در مورد توسعه گردشگری منطقه توران پشت، اظهار کرد: هنگامی که منطقه ای به صورت ملی به ثبت می رسد توجه به آن و محدودیت در آن منطقه بیشتر می شود. در واقع هنگامی که منطقه ای ثبت ملی می شود به منظور حفظ آن منطقه، فعالیت های گردشگری در آن، نه تنها افزایش نمی یابد بلکه محدود نیز می شود. اکنون با ضوابط خاص اجازه ورود افراد را به منطقه توران پشت می دهیم و این ضوابط نیز توسط اماکن آثار طبیعی و آژانس های مشخص طبیعت گردی رعایت می شود.

امکان ترمیم چشمه های آهکی وجود ندارد
فاطمی در ادامه ضمن بیان آنکه صدمه ی وارد شده بر چشمه های آهکی توران پشت صدمه ای غیر قابل جبران است و اماکن ترمیم چشمه های تخریب شده نیست، افزود: میلیون ها سال طول می کشد تا هر چشمه آهکی شکل بگیرد و در صورت تخریب آنها امکان ترمیم آن وجود ندارد. البته معادنی که امروز در حال فعالیت در این منطقه هستند در محدوده ی این چشمه ها قرار ندارند و من فکر نمی کنم دیگر صدمه ای به چشمه ها بزنند. تلاش کردیم تا چشمه هایی که در محدوده ی معادن نبودند را ثبت کنیم و در آن محدوده نیز چشمه ی جدیدی تخریب نشده است.

میراث فرهنگی تفت تنها با ۳ نفر نیرو اداره می شود
مدیر کل میراث فرهنگی یزد در پایان خاطر نشان کرد: توران پشت از باستانی ترین نقاط در استان یزد بوده و آثار تاریخی و طبیعی این منطقه نیز از نادر ترین آثار است. اقدامات سازمان میراث فرهنگی در این باره کم نبوده از جمله مرمت تمام روستا که انجام شده است. از سالهای دور توجه به توران پشت وجود داشته اما با این حال تعدای از آثار این منطقه همچنان ثبت ملی نشده است. همچنین حفاظت از سنگ های این منطقه و مقبره های آن نیز در دستور کار ماست. دهیاری توران پشت نیز در مسیر بسیار با همکاری می کند و همراه ماست. البته مردم خود روستا نیز به شدت ما را در حفظ این منطقه یاری می کنند و این موضوع شدیدا برای ما که در محدوده ی شهرستان تفت با کمبود نیرو ۳ نفر مواجه هستیم، بسیار ارزشمند است.

اداره کل منابع طبیعی دخالتی ندارد!
همچنین محمدرضا آخوندی، مدیرکل منابع طبیعی استان یزد نیز در گفت و گویی کوتاه با بشارت یزد، صدور مجوز برای معادن سنگ تراورتن در منطقه توران پشت را کاملا از حیطه ی کار سازمان منابع طبیعی خارج دانست و صدور این مجوزها را به سازمان صنعت، معدن، تجارت ارجاع داد.

معادن سنگ توران پشت، حق فعالیت ندارند
در ادامه با علیرضا نوکار، فرماندار تفت در خصوص معادن سنگ تراورتن توران پشت مصاحبه ای داشتیم، وی در این خصوص گفت: در منطقه ی توران پشت وجود چشمه های آهکی و دیگر آثار طبیعی و تاریخی ثبت شده در آن موجب شده است تا مسائل مربوط به آن در حوزه مدیرکل میراث فرهنگی قرار گیرد و به این ترتیب از حوزه اختیارات فرمانداری خارج است. با این وجود مجوز این معدن سنگ از جانب استانداری لغو و این معدن قانونا هیچ مجوزی برای ادامه کار ندارد. فرمانداری نیز طی مکاتباتی که با وزارتخانه داشته است خواستار رسیدگی بیشتر به این موضوع بوده است. وزارتخانه نیز با توجه به اختیاراتی که دارد تنها با خواست استان لغو مجوز را صادر می کند. به این ترتیب این وزارتخانه نیست که به لغو مجوز دست می زند بلکه استانداری است. درمورد معدن سنگ تراورتن توران پشت این مجوز از جانب وزارتخانه و سازمان صنعت و معدن به هیچ وجه صادر نشده است و طی آخرین اخبار این معدن در حال حاضر هیچ فعالیتی ندارد. در واقع به سبب آنکه این معادن در حوزه کار میراث فرهنگی می باشد سهم و حق مردم است و معادن هیچ فعالیتی در این حیطه نمی توانند انجام دهند.