زباله‌های عفونی کلینیک‌ها، خطری بزرگ برای سلامت یزدی ها:
بسیاری از مراکز درمانی یزد سیستم دفع اصولی زباله ندارند!
مسئولان محیط زیست و بهداشت محیط استان یزد با اشاره به وجود سیستم‌های بیخطرسازی پسماندهای عفونی در اغلب بیمارستانهای استان و اتصال آنها به شبکه فاضلاب و بعضاً نیز برخورداری آنها از تصفیه خانه برای دفع فاضلابهای عفونی، موضوع نگران کننده را دفع پسماندها و فاضلاب عفونی درمانگاه‌ها، مراکز جراحی، کلینیک‌ها و مراکز بهداشتی ذکر می‌کنند.
امروزه یکی از بزرگترین مشکلات تهدید کننده سلامت انسان و محیط زیست، فاضلاب و زباله‌های بیمارستانها و مراکز درمانی سطح شهر است که می‌تواند منجر به ایجاد بیماری‌هایی برای انسانها و آسیب‌های جدی به محیط زیست شود.
البته مسئولان و کارشناسان این حوزه در استان معتقدند اقدامات زیادی تاکنون در این زمینه انجام شده ولی هنوز جای کار بسیار است و مدیریت این بخش که ابعاد مختلفی دارد نیازمند همکاری‌های بین‌دستگاهی است.
«اعظم یوسفیان زاده» کارشناس مسئول آزمایشگاه اداره کل حفاظت محیط زیست استان در گفت‌وگو با ایسنا بیمارستانها را از جمله تولیدکنندگان زباله‌های مخاطره آمیز خواند و گفت: اگر زباله‌های بیمارستانی به درستی مدیریت و دفع نشود، با تاثیری که روی خاک، آب و هوای منطقه می‌گذارند، می‌توانند به عنوان یکی از مهمترین معضلات جوامع شهری و تهدیدی برای سلامت انسانها و محیط زیست محسوب شوند.
وی با اشاره به این که پسماندهای بیمارستانی یکی از گروه‌های پنجگانه پسماندها هستند، گفت: این زباله‌ها به چهار دسته‌ی پسماندهای عفونی، تیز و برنده، شیمیایی-دارویی و عادی تقسیم می‌شوند.
یوسفیان زاده افزود: تمام مراکز تولید کننده پسماند پزشکی اعم از بیمارستانها، درمانگاه‌ها، مراکز بهداشت، آزمایشگاه‌ها و غیره موظف هستند در مبدأ تولید، پسماندهای خود را بر حسب این چهار دسته اصلی از یکدیگر تفکیک کنند.
این کارشناس حفاظت از محیط زیست با بیان این که در بحث مدیریت پسماندهای پزشکی مانند سایر پسماندها، اصل بر کاهش تولید پسماند است، گفت: تحقق این مهم از راه‌هایی همچون استفاده از کالاهایی با تولید پسماند کمتر و غیر خطرناک، مدیریت و نظارت مناسب بر مصرف، دقت نظر در جداسازی دقیق پسماند عادی از پزشکی در مبدأ تولید پسماند و غیره امکان پذیر می‌شود.
وی با بیان این که با پیگیری‌های کارشناسان مربوطه در اداره حفاظت محیط زیست استان اکثر بیمارستانهای استان یزد مجهز به دستگاه‌های بی خطرساز و امحاء زباله هستند، گفت: طی فرایند بیخطرسازی که ورد تایید سازمان بهداشت جهانی است، ویژگی بیماری‌زایی پسماند عفونی از بین رفته و به عنوان پسماند عادی تلقی می‌شود.
وی تصریح کرد: عملکرد بی خطرسازی در بیمارستانها بطور مستمر توسط کارشناسان اداره کل، شهرستان‌های تابع و همچنین آزمایشگاه‌های معتمد سازمان حفاظت محیط زیست، مورد پایش و نظارت زیست محیطی قرار می‌گیرد.
یوسفیان زاده گفت: در مواردی که تفکیک در مبدأ و همچنین عملکرد دستگاه مطابق با ضوابط مربوطه نباشد، از سوی اداره کل حفاظت محیط زیست بعنوان ناظر عالی، اخطارهای لازم صادر و اقدامات قانونی صورت می‌پذیرد.
فقدان سیستم بیخطرسازی پسماندهای عفونی در کلینیک‌ها
کارشناس مسئول آزمایشگاه اداره کل حفاظت محیط زیست استان در ادامه عمده مشکل مربوط به پسماندهای عفونی در استان را مربوط به درمانگاه‌ها، مراکز جراحی، کلینیک‌ها، مراکز بهداشتی و مشابه این مراکز خواند و گفت: در این مراکز با وجود حجم بالای فعالیت‌های درمانی و تنوع بالای پسماند، بحث تفکیک بسیار حائز اهمیت است ولی متاسفانه تاکنون هیچکدام به سیستم امحاء و بی خطرسازی مجهز نشده‌اند.
وی ضمن بیان این که در بیشتر بیمارستانهای استان تا حد بالایی تفکیک به صورت اصولی انجام می‌شود و پسماندهای عفونی بیخطرسازی می‌شوند، گفت: مسأله مهم نحوه انتقال این پسماندها به خارج از بیمارستان و توجه به جلوگیری از تلفیق آنها با سایر پسماندها، به ویژه پسماندهای بیخطرسازی نشده است.
یوسفیان زاده با اشاره به اهمیت بسیار بالای تفکیک زباله‌های بیخطرسازی شده با زباله های غیربی‌خطرسازی شده، گفت: تا زمانی که زباله‌های عادی با پسماندهای ویژه پزشکی تلفیق نشده‌اند، به عنوان زباله های عادی تلقی می‌شوند ولی اگر با هم تلفیق شوند دیگر مجاز به تفکیک آنها نیستیم.
این کارشناس مسئول مدیریت پسماندهای عفونی را یک موضوع چند بعدی دانست و گفت: تحقق این امر همکاری بین‌دستگاهی را می‌طلبد و با وجود کار زیادی که تاکنون در این زمینه انجام شده، هنوز جای کار بسیار است.
وی افزود: ضروری است همه دستگاه‌های متولی از جمله سازمان مدیریت پسماند و شهرداری‌ها در جهت بهبود وضعیت موجود اقدامات موثرتری انجام بدهند و در این زمینه لازم است که دانشگاه علوم پزشکی و سازمان نظام پزشکی نیز به عنوان متولی جامعه پزشکی، اعضای خود را نسبت به موضوع مهم تفکیک و بیخطرسازی پسماندهای عفونی‌شان از مبداء، توجیه و ترغیب کنند.
تجهیز سه بیمارستان استان به سیستم تصفیه فاضلاب
وی به اهمیت مدیریت فاضلابهای بیمارستانی اشاره کرد و گفت: با توجه به بیماری‌زایی و بار آلودگی بالای فاضلابهای بیمارستانی و اثرات نامطلوبی که بر روی خاک و آب‌های زیرزمینی می‌توانند داشته باشند، موضوع مدیریت فاضلابهای بیمارستانی استان در دستور کار اداره کل حفاظت محیط زیست قرار دارد.
یوسفیان زاده در پایان با بیان این که با پیگیری‌های به عمل آمده تاکنون ۱۰ بیمارستان به شبکه فاضلاب شهری متصل و سه بیمارستان به سیستم تصفیه فاضلاب مجهز شده‌اند، اظهار کرد:این موضوع در سایر بیمارستانها نیز در دست پیگیری است.
فاضلابهای بیمارستانی ۱۵ برابر سمی‌تر از فاضلابهای خانگی
«علی اصغر ابراهیمی» عضو هیات علمی گروه مهندسی بهداشت محیط در اهمیت این موضوع گفت: فاضلابهای بیمارستانی در مقایسه با فاضلاب شهری، حاوی انواع مختلفی از آلاینده‌ها تحت عنوان آلاینده‌های نوظهور مانند داروها، رادیونوکلئیدها، حلال‌ها و ضدعفونی‌کننده‌ها برای مقاصد پزشکی در طیف وسیعی از غلظت‌ها هستند.
وی با تاکید بر این که فاضلابهای بیمارستانی پنج تا ۱۵ برابر سمی‌تر از فاضلابهای خانگی هستند، افزود: در برخی از شبکه‌های فاضلاب با بار کم جریان، پساب‌های بیمارستانی بیش از ۸۰ درصد از کل داروها و محصولات مراقبت شخصی را تشکیل می‌دهند.
ابراهیمی با بیان این که تقریباً یک سوم بیماران بیمارستانها در هر روز معین تحت درمان آنتی‌بیوتیکی قرار می‌گیرند، عنوان کرد؛ در نتیجه بیمارستانها ممکن است مراکز مهمی برای ظهور و گسترش باکتری‌های تولیدکننده آنتی‌بیوتیک و مقاوم به آنتی‌بیوتیک و ژن‌های مقاوم ضد میکروبی باشند.
وی گفت: باکتری‌های مقاوم به آنتی بیوتیک، پاتوژن‌های اولیه محسوب نمی‌شوند اما می‌توانند با انتقال مقاومت خود به سایر میکروارگانیسم‌ها، به ویژه پاتوژن‌های انسانی، سلامت عمومی را تهدید کنند.
وی افزود: همچنین آلاینده‌های تخلیه شده توسط پساب‌های بیمارستانی می‌توانند با عبور از بافت خاک به آب‌های زیرزمینی برسند که این اتفاق می‌تواند کیفیت آب آشامیدنی را نیز مورد تهدید قرار دهد.
عضو هیات علمی بهداشت محیط استان اظهار کرد: وجود این داروها در ماتریس‌های مختلف محیطی از جمله آب‌های سطحی، آب های زیرزمینی، خاک و رسوبات می‌تواند سلامت انسان، موجودات زنده و محیط زیست را تهدید کند.
وی با بیان این که شیوع عفونت‌ها در کشورهای کم درآمد یکی از جدی‌ترین پیامدهای انتشار این آلاینده‌ها در محیط‌های آبی است، اظهار کرد: این در حالیست که آلودگی ناشی از داروها و سایر مواد شیمیایی به عنوان یک خطر عمده سلامتی برای مردم در کشورهای در حال توسعه و با درآمد بالا نیز در نظر گرفته می‌شود.
وی با بیان این که مواد شیمیایی که توسط بیمارستانها تخلیه می شود، می‌تواند باعث ایجاد بیماری‌های پوستی یا روده‌ای شود، گفت: به عنوان مثال میکروارگانیسم‌های موجود در این فاضلاب‍‌ها باعث بروز اسهال و شیوع وبا می‌شوند.
ابراهیمی با بیان این که برخی از داروها در موجودات آبزی تجمع می‌یابند و منجر به اختلالات غیرمنتظره می‌شوند، تصریح کرد: به عنوان مثال، مواجهه مزمن و طولانی مدت با آلاینده‌های استروژنی در آب می‌تواند منجر به بزرگ شدن کبد در ماهی شود.
وی همچنین گفت: برخی از موادی که در فاضلاب بیمارستانها یافت می‌شوند، ژنوتوکسیک هستند و می‌تواند به عنوان ترکیبات احتمالی سرطان زا شناخته شوند. همچنین ممکن است صدها ارگانیسم بیماریزای دیگر در این نوع فاضلاب وجود داشته باشد که هنوز شناسایی نشده است؛ بنابراین می توانند تهدید جدی برای سلامت انسان باشند.
تولید ۵ کیلوگرم پسماند به ازای هر بیمار بستری در بیمارستانها
عضو هیات علمی گروه مهندسی بهداشت محیط در خصوص پسماندهای بیمارستانی هم گفت: امروزه پسماندهای بهداشتی و درمانی به عنوان یک معضل، ابعاد عظیمی پیدا کرده است.
وی با بیان این که حدود ۵.۱ کیلوگرم پسماند به ازای هر فرد بستری شده در بیمارستان تولید می‌شود، تصریح کرد: بسته به تعداد بخش‌های بیمارستان، قسمت عمده‌ای از آن به پسماندهای عفونی و خطرناک اختصاص می‌یابد.
ابراهیمی با بیان این که صدها نوع ماده شیمیایی، رادیو اکتیو، عفونی، پسماندهای دارویی، ضایعات قابل فساد و غیر قابل فساد در پسماندهای بیمارستانی مشاهده شده است، گفت: این پسماندها می‌تواند شامل انواع گوناگونی از میکروارگانیسم‌ها مانند باکتری استافیلوکوک و استرپتوکوک، باسیل سل و کزاز، ویروس هپاتیت B و C و ویروس ایدز باشد.
وی افزود: این امر احتمال انتشار بیماری‌های مختلف به خصوص در افرادی که با چنین موادی سر و کار دارند مثل کارگران مسئول جمع‌آوری و حمل و نقل مواد زائد بیمارستانی را افزایش دهد.
عضو هیات علمی گروه مهندسی بهداشت محیط با بیان این که عوامل بیماری‌زا موجود در این پسماندها می‌توانند آب های زیرزمینی و سطحی را نیز آلوده کنند، گفت: مواد شیمیایی مضر موجود در پسماندهای زیست پزشکی مانند فلزات سنگین می‌توانند باعث آلودگی آب شوند.
وی با بیان این که شیرابه حاوی مواد مغذی اضافی مانند نیترات‌ها و فسفات‌ها در نتیجه دفع نامناسب این پسماندها می‌تواند پدیده ای به نام اوتروفیکاسیون را به همراه داشته باشد، گفت: مواد شیمیایی تمیزکننده که به‌طور معمول در بیمارستانها استفاده می‌شوند، حاوی مواد شیمیایی هستند که می‌توانند نه تنها بر کارکنان مراقبت‌های بهداشتی، بلکه بر بیماران نیز تأثیر منفی بگذارد.
ابراهیمی اضافه کرد: برخی از اثرات شناخته شده این مواد شیمیایی عبارتند از سردرد، سوزش چشم، سرگیجه، مشکل در تمرکز، خستگی و عفونت های تنفسی خواهد بود.
وی عملکرد کلی یک مرکز مراقبت‌های بهداشتی را کاهش مشکلات سلامتی و جلوگیری از خطرات بالقوه سلامت خواند و گفت: با این وجود، به دلیل برخی از روش‌ها که پتانسیل ورود میکروارگانیسم‌ها را به بدن انسان دارند، همین مراکز به عنوان مکان‌های ایده‌آل برای انتقال بیماری‌ها نیز شناخته شده‌اند.
وی خصوصیات پسماندهای تولیدی در کلینیک‌های درمانی را بسته به نوع فعالیت تخصصی آنها متفاوت ولی عمدتاً حاوی ۱۵ درصد پسماندهای خطرناک و ۸۵ درصد غیر خطرناک دانست و علاوه بر عوامل مربوط به این مراکز، وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بیماران نیز ممکن است میزان تولید پسماند را تغییر دهد.
ابراهیمی پسماندهای عفونی واحدهای مراقبت بهداشتی را دارای ماهیتی بالقوه خطرناک خواند و اظهار کرد: این پسماندها حاوی مواد شیمیایی سمی و فلزات سنگین هستند و ممکن است حاوی موادی باشند که ژنوتوکسیک یا رادیواکتیو باشند.
عضو هیات علمی گروه مهندسی بهداشت محیط استان در پایان تفکیک ضعیف زباله در این مراکز را نگران کننده ذکر کرد و گفت: دفع پسماندهای بهداشتی مخلوط با پسماندهای بیمارستانی غیرعفونی یا سایر پسماندهای عمومی شهری، تهدیدی برای محیط زیست و سلامت عمومی است.
