انار از قندهار تا غِرناطه
کتاب‌هایی که به خوراکی ها و فرآورده های گیاهی و درختی از دید فرآورده ای تاریخی یا اجتماعی بنگرند، کم است. زیرا بیشتر این کتاب ها در زمینۀ سودمندی های خوراکی، کشاورزی و یا در نهایت سودمندی های اقتصادی است و با همان نگرش چاپ شده است. کتاب هایی مانند «پسته ایران، شناخت تاریخی » اثر محمّدحسن ابریشمی (تهران: مرکز نشر دانشگاهی،۱۳۷۳) در ردیف کتاب هایی است که بدین فرآورده از دید تاریخی نگریسته شده است.
انار، از قندهار تا غِرناطه: حبیب بهزادی شهربابکی، تهران: اسرارعلم،۱۴۰۰(توزیع ۱۴۰۲) وزیری، ۴۵۶ ص، مصوّر، تمام رنگی.
کتاب‌هایی که به خوراکی ها و فرآورده های گیاهی و درختی از دید فرآورده ای تاریخی یا اجتماعی بنگرند، کم است. زیرا بیشتر این کتاب ها در زمینۀ سودمندی های خوراکی، کشاورزی و یا در نهایت سودمندی های اقتصادی است و با همان نگرش چاپ شده است. کتاب هایی مانند «پسته ایران، شناخت تاریخی » اثر محمّدحسن ابریشمی (تهران: مرکز نشر دانشگاهی،۱۳۷۳) در ردیف کتاب هایی است که بدین فرآورده از دید تاریخی نگریسته شده است.
فعالیتی که پشت زمینۀ پیگیری های غلامرضا آگاه (یزدی) به گونۀ جدّی از سال۱۳۰۵ ش به بار نشست و پسته را از گونۀ میوه ای جنگلی و دور از دسترس به فرآورده ای با بالاترین سوددهی اقتصادی در جهان درآورد و تنها در سراسر ایران، هزاران هکتار را به زیر کشت برد، به گونه ای که آن را «طلای سبز» نام نهادند. آن هم برای کشوری که سالیان سال از آن به عنوان منبع «طلای سیاه» می شناختند.
یا کتاب های: «شناخت زعفران ایران» (تهران: ت‍وس، ۱۳۶۶) و«زعفران ایران: شناخت تاریخی و ف‍ره‍ن‍گ‍ی و کشاورزی» (م‍ش‍ه‍د: آس‍ت‍ان ق‍دس رض‍وی، م‍ؤس‍ّس‍ه چاپ و ان‍ت‍ش‍ارات، ۱۳۷۶) هر دو نوشتۀ م‍ح‍م‍دح‍س‍ن ابریشمی که نگرشی تاریخی دارد به زعفران. گیاهی که اکنون سال هاست تبدیل به «طلای سرخ» ایران شده است.
یکی از این کتاب ها، پژوهشی دراز دامن با نام «انار از قندهار تا غِرناطه [گرنادا]» اثر نویسندۀ پژوهشگر و انار شناس نامی ایران و جهان، حبیب بهزادی شهربابکی (۱۳۳۰-۱۴۰۰ش) است، کسی که نزدیک به پنجاه سال در زمینۀ گونه گونی انار های ایران و جهان پژوهش کرد و در گرما و سرما هزاران فرسنگ را بپیمود و در نهایت موفق به شناخت ۷۶۲ گونه انار وحشی، اهلی و تزئینی شد. رقمی باور نکردنی. زیرا مردم عادّی معمولاً چند نوع انار را می شناسند: ترش، شیرین، ملس، میخوش (نیمه ترش) و یا دانه سیاه و در نهایت ممکن است بگویند: بهترین انار از تفت ، ساوه و یا بهشهر است . نگارندۀ این سطور آخرین بار از زبان مردم تفت یزد شنیده بود که در این شهر، چهل نوع انار وجود دارد.
با پشتکار بهزادی به سال ۱۳۶۰باغ اناری در روستای ابرندآباد یزد بنیان شد و اندک اندک و در طول سالیان گوناگون (از ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۵) ۷۶۲ گونۀ انار که قلمه هایش را از سراسر ایران و جهان گردآورده بود، در ایستگاه مرکز تحقیقاتی انار یزد که بزرگ ترین منبع ژنتیکی ذخیره های توارثی انار ایران و جهان شمرده می شود، کشت و بهره برداری شد. انجام این حرکت بزرگ و کار ارزنده موجب شد تا حکم کارشناس تخصّصی انار ایران از سوی سازمان تحقیقات کشاورزی برای آقای بهزادی صادر گردد. ولی پس از آن برخی ناسپاسی ها دید که منجر به مرگ ناگهانی و زودهنگام این مرد سراپا عشق و شور و جنبش در آبان ۱۴۰۰شد. ولی به رغم همۀ این بی مهری ها هنوز با همّت خانواده و دوستان او مانند حسن متولّی سرپاست.
بهزادی در پائیز سال ۱۳۷۷ با چاپ و انتشار نخستین کتاب خود با عنوان «پراکندگی و تنوّع ارقام انار در ایران» (کرج: سازمان تحقیقات، آموزش و ت‍روی‍ج کشاورزی، معاونت آموزش و تجهیز نیروی انسانی، نشر آموزش کشاورزی، مصوّر ،رنگی، ۲۶۶ص) یافته های پژوهشی خود را در دسترس پژوهشگران و دوستداران به مبحث انار قرار داد و به پاس همۀ فعالیت های علمی، عملی و پژوهشی او در همۀ این سال ها، به شایستگی لقب «پدر انار ایران» از سوی مدیران ارشد کشاورزی ایران به او داده شد. این مهم موجب آن گردید تا دامنۀ پژوهشی خود را گسترش داده و آن را به حوزۀ دانش به زراعی و به نژادی انار بکشاند تا بتواند در این راستا ادای دین کرده باشد.
او با اینکه در سال ۱۳۸۱به افتخار بازنشستگی نایل شده بود، ولی دست از فعالیت های علمی و پژوهشی خود بر نداشت و به عنوان ناظر بر احداث مجموعۀ ۳۰۸ هکتاری انارستان بزرگ شهرستان مهریز به کار خود ادامه داد و دستاورد یافته های خود در این کار را با نگارش کتاب دوم خود با عنوان «انار، میراث کویر» (کرج: سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی، معاونت آموزش و تجهیز نیروی انسانی، نشر آموزش کشاورزی، مصوّر، رنگی، ۶۰۷ص) در زمستان ۱۳۸۹ به چاپ رساند.
وی کماکان کار پژوهشی انار را دنبال کرده تا اینکه سومین نوشتار خود را نیز در بهار 1397 با عنوان «انار، گنجینۀ شگفتی ها» (تهران: اسرار علم، مصوّر، رنگی، ۴۹۷ص) چاپ و در دسترس پژوهندگان حوزۀ باغبانی و دیگر دوستداران قرار داد. آقای بهزادی افزون بر سفر‌های علمی، عملی و پژوهشی که در طول نیم قرن و با پیمودن نزدیک به ۳۰۰۰۰۰ کیلومتر در گوشه و کنار ایران پهناورعملی شده بود، برای دست یابی به آگاهی های بیشتر در حوزۀ انار، به چندین کشور نامی انار از جمله اسپانیا، افغانستان، تاجیکستان، ترکیه، یونان و… نیز سفرهایی را داشت که دستاورد آن چهارمین و واپسین اثر او به نام «انار از قندهار تا غرناطه» است.
کتاب نامبرده به رغم اینکه تاریخ چاپ تابستان ۱۴۰۰ را دارد ، زنگی نامه پس از مرگ نویسنده (درگذشتۀ آبان ۱۴۰۰) همراه با تصویر آرامگاه و سوکنامه را دارد و در حقیقت به سال ۱۴۰۱چاپ شده و بنا به دلایلی که برمی گردد به تعهدات حامی مالی که به یکباره منصرف شد و کتابی با این ارزشمندی و حجم، مصوّر و رنگی، تمامی در انبار خانۀ ورثه جاخوش کرده است و هنوز در تابستان ۱۴۰۲ هم به درستی توزیع نشده است. و چه بسا اگر زنده می ماند می توانست دیگر کارها و پژوهش های نیمه تمام خود را به سرانجام و چاپ برساند.
این کتاب در سه فصل و دربردارندۀ این مباحث است:
فصل نخست؛ پیدایش انار در ایران، شامل ۱۶ مبحث به قرار زیر است: انار در دوران بربرها ، نوسنگی، عیلامی ها، بابلی‌ها، آشورها، مادها، هخامنشیان، ساسانیان، اعراب، استیلای مغول، تیموریان (گورکانیان)، صفویان ، قاجاریان، پهلوی و عصر کنونی.
فصل دوم؛ باغ های ایران و جهان شامل باغ های انار ایرانی (پردیسان)، باغ های ثبت شدۀ ایران و جهان در سازمان یونسکو که ۲۳ باغ است.
فصل سوم؛ انار در کشورهای جهان که بر روی هم ۲۶ کشور است و چند مبحث با نام: انار و وقایع اتفاقیه در آسیای میانه، و نقش جادۀ ابریشم در جابجایی انار دارد.
و در پیوست کتاب، زندگی نامۀ کامل نویسنده همراه با چند تقریظ از سوی مدیران کشاورزی آمده است.
نویسنده، خاستگاه انار را در جهان، کشور ایران می داند و خود در گزارش کتاب می گوید: «در ابتدا نگاهی گذرا به دیرینگی و پیدایش انار از زمان انسان نخستین (بربرها و نوسنگی) دارد. انسان هایی که با شکار حیوانات و میوه های جنگلی امرار معاش می کردند. سپس به توسعه و کشت و کار گیاهان زراعی و باغی به دشت ها در زمان حکومت مادها و بابلی ها اشاره دارد، آنجایی که تصاویر حکاکی شده از پادشاهان هخامنشی با گل اناری که در دست دارند. حکایت از موثق ترین زمان کاشت انار در ایران یعنی دورۀ هخامنشیان دارد.در ادامه به اوج شکوفای کشت و کار انار در زمان ساسانیان اشاره می شود و از آن تاریخ به بعد بود که انار ایران توسط جهانگردان و بازرگانان به دیگر ممالک جهان برده شد. آنگاه به نتایج بازدید خود از چند کشور انارخیز آسیایی و اروپایی طیّ سال های اخیر پرداختیم و پس از آن به گزارشی از دیگر کشورهای دارندۀ انار اشاره کردم.»
امیدوارم از سوی خانواده و با پشتی بانی وزارت جهادکشاورزی و سازمان های کشاورزی علاقه مند ایران ترتیبی داده شود تا کتاب نامبرده در بازار نشر و نمایشگاه کتاب به ویژه نمایشگاه کتاب های تخصصی و دانشگاهی، پخش و در دسترس دوستداران گذاشته شود.
