آب و محیط زیست یزدی ها را نابود نکنید

سایه معدن مس دره زرشک بر آبادانی استان یزد

چندی پیش تعدادی از کارشناسان دفتر مطالعات منابع آب ایران در یزد حضور یافتند و گویا قرار است جلسه ای براساس گزارش این کارشناسان در تهران برای بررسی کارشناسی معدن مس برروی منابع آب استان برگزار و در این زمینه تصمیم گیری شود، تصمیمی حساس در واپسین روزهای دور اول دولت روحانی (دولت یازدهم). اما این روزها دولت تدبیر و امید که خود را «زیست محیطی ترین دولت پس از انقلاب» می داند؛ در معرض امتحان بزرگی قرار گرفته است. اندک محیط خوش آب و هوای استان یزد که به نوعی تامین کننده اصلی آب دشتها وقناتهای اصلی یزد و مبدا ومنشا حوزه آبریز زیردست دراین استان کویری به شمار می رود، منتظر این تصمیم حساس و حیاتی «دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت مدیریت منابع ایران» است.گرچه خبرهای خوشی از مقاومت و مخالفت کارشناسان استان رسیده، اما طرف دیگر این ماجرا همچنان به دنبال تامین منافع خود و سود کلان است و در این راه از هیچ تلاشی فروگذاری نکرده است.                 

گرچه شرکت خصوصی مس سالهاست به دنبال توجیه شرکت آب و در نتیجه باز کردن راه نفوذ خود به منطقه بوده اما تاکنون وحتی در دولت قبل نیز موفق نشده است. اما اکنون چشم امید مردم استان به واقع نگری و توجه به همه جنبه های این مساله در این جلسه است. بویژه که موضوع آب وحیات استان مورد توجه ویژه مسیولان ارشد کشور قرار دارد.

شروع ماجرا

ماجرای معدن مس دره زرشک یزد به سال ۱۳۹۱ بر می گردد که یک شرکت خصوصی فعال در بخش معادن مس با عنوان ملی، سعی داشت مجوز بهره برداری از آن را بگیرد. این شرکت تلاش کرد با ترفندهای مختلف علاوه بر مجاب ساختن سازمان محیط زیست استان و نهادهای مربوطه، مردم و حامیان محیط زیست یزد را هم کنار زده و عملا منابع آبی استان و محیط زیست یزد را با خطر نابودی مواجه سازد اما در دولت گذشته موفق به این کار نشد.

حال این شرکت در تلاشی دوباره با دور زدن سازمان آب منطقه ای یزد به عنوان مخالف بهره برداری از این معدن و همچنین ده ها سازمان مردم نهاد طرفدار محیط زیست این استان و علیرغم اعتراضات مردمی بسیار، جلسه ای در دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت مدیریت منابع ایران در تهران برگزار کند و در جاییکه به خیال خود مسئولین کشوری از اعتراض یکپارچه مردم یزد بی اطلاع هستند، پایه های مخالفت با این معضل را سست کرده وزمینه را برای اخذ مجوز بهره برداری از معدن مس دره زرشک آماده کند.

به نظر می رسد این اقدام ضربه بزرگی به اعتبار دولت حسن روحانی آنهم در آستانه انتخابات ۹۶ خواهد زد چرا که این دولت خود را بزرگترین حامی محیط زیست در کشور نامیده و همواره شعار حمایت از آب و آبادانی ها را مطرح نموده است و باید دید وزارت نیرو و دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت مدیریت منابع ایران در برابر این آزمون بزرگ و نابودی اندک آبادانی استان یزد چه تصمیمی خواهد گرفت. 

کارشناسان و مسئولین استان یزد از سال ۱۳۹۱ تاکنون در بخش های مختلف اعم از وزارت جهاد کشاورزی، اعضای علمی دانشکده منابع طبیعی و کویرشناسی دانشگاه یزد، سازمان آب منطقه ای یزد، سازمان حفاظت محیط زیست کشور، اداره محیط زیست استان یزد، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان یزد و همچنین تشکل های مردمی طرفدار محیط زیست بارها نسبت به خطرات و فاجعه های زیست محیطی بهره برداری از معدن دره زرشک هشدار داده اند. مردم استان ومناطق وروستاهای تحت تاثیر این معدن نیز هر چند وقت یک بار دست به اعتراض زده و با حضور در مقابل استانداری یزد، فرمانداری تفت، محل شرکت مس ایران و… مخالفت خود را با بهره‌برداری از این معدن را اعلام کرده اند و به دلیل همین مخالفت ها تاکنون این شرکت خصوصی نتوانسته مجوز بهره برداری را بگیرد.

مخالفت گسترده NGO های محیط زیستی یزد

مسئولین معدن مس دره زرشک علاوه بر اینکه شاهد اعتراضات مردم استان بوده اند، با مخالفت اداره محیط زیست استان یزد و NGO های محیط زیستی نیز روبرو شده اند. تشکل هایی همچون «جمعیت محبان و همیاران محیط زیست یزد»، «جمعیت واقفین یزد»، «جمعیت حامیان شیرکوه یزد»، «کانون کشاورزان خبره استان یزد» و «نهاد دوستدار بهار سبز» از جمله گروه‌هایی هستند که با ارائه دلایل زیست محیطی و ارسال نامه های متعدد به نهادهای مسئول، فعالیت معدن مس دره زرشک را بسیار خطرناک عنوان کرده و بر این عقیده اند که بهره‌برداری از این معدن موجب از بین رفتن حیات و زندگی در مناطق و روستاهای اطراف شده و دو دشت اصلی و مهم استان را برای همیشه نابود خواهد کرد.

شروع ماجرای معدن مس دره زرشک

بهره برداری از معادن مس دره زرشک و علی آباد واقع در شهرستان تفت پس از مدتها تلاش شرکت موسوم به ملی مس برای ورود به منطقه واقدامات متعدد در زمینه دولتی وملی جلوه دادن پروژه؛ نیازمند مجوزهایی بود که در ابتدا سعی شد کم اهمیت جلوه داده شود. حتی شرکت مس به دلیل منافع اقتصادی سرشاری که در اجرای آن می دید؛ تلاش کرد تا به بهانه هایی چون عملیات اکتشاف، با نصب تجهیزات و شروع حفاری و عملیات اجرایی؛ به نوعی دولت و مردم درمقابل عمل انجام شده قرار دهد. همین مقدار کارهای انجام شده نیز گرچه با واکنش مردم وشکایت منابع طبیعی و ورود نهادهای نظارتی و مردم استان متوقف شد اما بعضا زخمهای عمیقی را بر گرده این نقطه حساسش استان برجا نهاد وموجب ضرر وزیانهای غیرقابل جبرانی شد که پرداختن به آن نیاز به بحث مفصل دیگری دارد.

علی ایحال با توجه به ابعاد پروژه، برای اجرایی شدن آن، بررسی هایی همچون استعلام‌های زیست محیطی نیاز داشت، اما پاسخ های این استعلام ها در اوایل دولت نهم همگی راه را بر بهره برداری بی دردسر پروژه در یزد بست. چنانچه علاوه بر نظرات کارشناسان، تفاوتهای محل بهره برداری این معدن در استان یزد نسبت به سایر مناطق بسیار حساس وخطرات و اثرگذاری آن برحیات “عروس کویر” بسیار غیرقابل گذشت بود.

در سال ۱۳۸۵ شرکت صنایع مس ایران گزارش ارزیابی زیست محیطی دو معدن علی آباد و دره زرشک را با عنوان «ارزیابی اثرات زیست محیطی مس علی آباد» ارائه داد وطی نامه شماره ۲۲۷۶۳/ ۸۹ مورخ ۹/۶/۱۳۸۹ با آن مخالفت شد. اما شرکت مس نا امید نشد و همچنان تلاش خود را برای بهره برداری مس ادامه داد.

سال ۱۳۸۷ بود که رئیس سازمان محیط زیست کشور در دولت نهم، مخالفت خود را در بهره برداری از طرح معادن علی آباد و دره زرشک (با توجه به اینکه هردو در یک طرح دیده شده بود) صراحتاً اعلام کرد و شروع پروژه معادن مس تفت لغو شد.

شرکت مس علیرغم مخالفت سازمان محیط زیست کشور و کارشناسان نهادهای مختلف نظارتی کشور واستان یزد در سال ۱۳۸۷ از تکاپو نیافتاد و پیگیر اخذ مجوز بهره برداری از این معدن بود اما به دلیل تبعات گسترده معدن بویژه آلودگی سرچشمه های آب دشتها وقناتهای استان، موفق به گرفتن مجوزهای مربوطه نشد و مجددا سازمان محیط زیست کشور در تاریخ ۲۶/۹/۹۲ نامه ای مبنی بر مضر بودن این معدن برای آب و محیط زیست یزد صادر و بر ممنوعیت بهره برداری از این معدن تاکید کرد.

مضرات معدن مس برای محیط زیست یزد

یکی از مهمترین آثار تخریبی بهره برداری از معدن مس دره زرشک، نابودی و آلودگی منابع آبی استان وتاثیرات مخرب آن بر دشتها وقناتهای حوزه آبریز استان است که گفته می شود در مجموع حدود دوهزار قنات وچشمه در طرفین آن درمعرض تهدید جدی قرار می گیرند. منطقه علی آباد و دره زرشک یزد جزو مناطق ممنوعه استان از نظر برداشت آب های زیرزمینی است و سالانه با ۵/۱ میلیون متر مکعب بیلان منفی آب روبروست.

از طرفی استان یزد با کمبود شدید منابع آبی روبروست بطوریکه مقام معظم رهبری در سفر به یزد مهمترین مسئله این استان را «آب» دانستند. این درحالی است که این معدن قرار است در جوار مهمترین منابع آبی استان به بهره برداری برسد و بنا بر نظر هیات علمی دانشکده قنات و نیز شرکت آب منطقه ای استان یزد اثرات مخرب زیادی بر آن خواهد داشت. فرسایش خاک، تاثیر بر حوزه آبخوان و آبریز یزد به لحاظ حفاری های گسترده و نیز باطله های مخرب و آلوده ای که در نهایت اثرات بسیار طولانی مدت ویرانگری دارند، ازجمله اثرات مخرب دیگری است که توسط کارشناسان متعدد واساتید دانشگاه بارها گوشزد شده است.

علاوه بر تخریب منابع آبی یزد، اجرای طرح بهره برداری از معادن مس علی آباد و دره زرشک تبعات منفی همچون ریزش قنات‌ها، نزدیکی معدن به گسل دهشیر و افزایش خطر زلزله به واسطه انفجارهای معدنی، افزایش زمین لغزش در گردنه علی آباد، نابودی مراتع، تخریب روستاهای پایین دست و از بین رفتن کشاورزی و باغداری خواهد داشت.

آشنایی با منطقه معدن مس دره زرشک

معدن مس تفت شامل دو معدن علی آباد و دره زرشک است که در دوطرف گردنه علی آباد و با فاصله ۴ کیلومتر از هم قرار دارند. این دو معدن در سراب دو حوزه آبریز به نام‌ حوزه آبریز دشت “یزد–اردکان” و حوزه آبریز “ابرکوه” قرار دارند. این مناطق جزو سلسله کوههای شیرکوه بوده و به شدت شکسته و گسل‌ خورده است. منطقه‌های دره زرشک و علی آباد از مناطق ییلاقی استان یزد هستند که با بارش حدود ۲۰۰ میلی متر، بارشی حدود سه برابر متوسط بارش استان یزد را دارند. ۲هزار قنات و چشمه در این مناطق وجود دارد که با توجه به مشکل کم‌آبی استان یزد، سرمایه ای ارزشمند به حساب می آید.

توده معدنی مورد اشاره از یک طرف از گردنه علی آباد بر دشت “یزد–اردکان” مشرف است که حدود ۷۵ درصد جمعیت استان را در خود جای داده و از طرف دیگر گردنه، به دشت “دهشیر– ابرکوه” مسلط است که قطب کشاورزی و پسته یزد محسوب می شود.

اهمیت مخالفت سازمان آب منطقه ای یزد

قرار است در روزهای آینده در محل دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت مدیریت منابع ایران نسبت به بهره برداری از معدن مس دره زرشک تصمیم گیری شود که یکی از مدعوین به این جلسه مهم، شرکت آب منطقه ای استان یزد است.

براساس اخبار رسیده این شرکت طی نامه ای خطاب به این دفتر با ذکر ادله و نظرات کارشناسی، بر مخالفت خود با بهره برداری از این معدن تاکید نموده است. آینده آب و محیط زیست استان یزد وابسته به تصمیمی است که در روزهای آینده دراین جلسه گرفته خواهد شد. آیا مسئولان<span dir="LTR" lang="FA" style="mso-font-width:۹