نفرت اروپایی از اقتدارگرایی اردوغانی

متن پیش رو در عصر ایران منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست.

روابط ترکیه و کشورهای اروپایی در سال ها و دهه های گذشته روابط ساده و رو به گسترشی نبوده و همواره برخی موانع عمده سیاسی و تاریخی مانع گسترش بیش از پیش آن شده است.

تیره شدن روابط ترکیه با دو کشور آلمان و هلند بر سر مخالفت این دو کشور اروپایی با برپایی تجمعات سیاسی حامیان اردوغان در کشورهایشان تازه ترین تحول در این زمینه است اما نه نخستین تنش در روابط آنکارا با برخی پایتخت های اروپایی خواهد بود و نه به یقین آخرین آن خواهد بود.

ترکیه به عنوان کشوری در مرز آسیا و اروپا دهه هاست که در آرزوی پیوستن به اتحادیه اروپا در صف ایستاده است اما در این میان بسیاری از کشورهایی که در گذشته (دوران جنگ سرد) عضو بلوک شرق و زیر چتر حمایت شوروی بودند با فروپاشی بلوک شرق و به رغم هزینه های سنگین اقتصادی در فاصله چندین سال جذب اتحادیه اروپا شدند اما ترکیه که زنبیل عضویت را دهه هاست در پشت در اتحادیه اروپا گذاشته بود و در طول دوران جنگ سرد یکی از مهم ترین متحدان ناتویی کشورهای اروپایی بوده است در پشت در اتحادیه مانده و سهل است که دورنمای کنونی عضویت این کشور در اتحادیه اروپا نه از جانب ترکیه و نه در میان کشورهای اروپایی به هیچ وجه دلگرم کننده و امید بخش هم نیست.

"ترکیه پشت در مانده" در یک دهه گذشته تغییرات زیادی کرده و حالا به کشوری تبدیل شده که دستکم در ظاهر با گذشته لاییک خود تفاوت های عمده ای دارد. حزب اسلامگرای عدالت و توسعه اداره امور ترکیه را در نزدیک به ۱۵ سال گذشته در دست گرفته و رجب طیب اردوغان پله به پله به مقام رهبری کشور رسیده است و حالا انتظار دارد در روز ۱۶ آوریل ۲۰۱۷(۳۴ روز دیگر) با تصویب همه پرسی تغییر قانون اساسی و رای "آری" اکثریت جمعیت این کشور، نظامی ریاستی را با محوریت خود و حزب متبوعش در ترکیه بنا نهد که با نظام پارلمانی کنونی این کشور فرسنگ ها فاصله دارد.

در این میان دولت ترکیه چشم امید به میلیون ها شهروند ساکن در اتحادیه اروپا دارد که با رای "آری" در همه پرسی، وزنه موافقان نظام ریاستی را سنگین تر کنند و به همین منظور حزب حاکم عدالت و توسعه ترکیه برنامه های سخنرانی را با حضور برخی وزرای کابینه در برخی از شهرهای اروپایی از جمله روتردام هلند ترتیب داده بود اما مقامات هلند با توجیه مسایل و مشکلات امنیتی از ورود وزیر امور خارجه ترکیه به کشورشان جلوگیری کرده و مانع سخنرانی وزیر خانواده و رفاه اجتماعی ترکیه در کنسولگری ترکیه در روتردام شدند. در پی این ممانعت هواداران حزب حاکم ترکیه در شهر روتردام هلند با پلیس ضد شورش درگیر شده است.

این اقدام دولت هلند واکنش های تندی را در طرف ترکیه ای برانگیخت و بامداد یکشنبه هزاران هوادار حزب حاکم عدالت و توسعه با برپایی تظاهرات در مقابل کنسولگری هلند در استانبول علیه این کشور شعار داده و ادعای مقامات ترکیه درباره ریشه های فاشیستی و نازیستی این تصمیم دولت های هلند و آلمان در ممانعت از تبلیغات انتخاباتی حزب حاکم ترکیه در کشورهایشان را گوشزد کردند.

مقامات ترکیه نیز وعده مقابله به مثل و اعمال تحریم های سنگین سیاسی و اقتصادی علیه هلند را داده اند و باید دید پس از ممانعت پلیس هلند از حضور خانم " فاطمه بتول سایان کایا " وزیر خانواده و رفاه اجتماعی ترکیه در کنسولگری ترکیه در روتردام، دولت ترکیه چه واکنش های دیگری نشان خواهد داد. پیشتر تصمیم دولت هلند به عدم اجازه به هواپیمای وزیر امور خارجه ترکیه برای فرود در این کشور با واکنش سرد مقامات ترکیه از جمله اردوغان مواجه شده بود.

دولت آلمان نیز پیشتر در تصمیمی مشابه از تجمع انتخاباتی حامیان حزب حاکم ترکیه برای تبلیغ رای آری به همه پرسی تغییر نظام سیاسی ترکیه جلوگیری کرده بود که این اقدام نیز با واکنش سرد اردوغان مواجه شده و رییس جمهور ترکیه که به ایراد اظهارات جنجالی مشهور است، تصمیم دولت آلمان را با اقدامات دولت آلمان نازی مقایسه کرده بود.

پرواضح است که نمی توان تصمیم اخیر دولت های آلمان و هلند را تصمیمی بدور از شائبه های سیاسی دانست چه آنکه کشورهای اروپایی از سیاست ها و اقدامات حزب حاکم ترکیه و شخص اردوغان متعاقب کودتای نافرجام اخیر (۱۵ ژوئیه ۲۰۱۶) اظهار نگرانی کرده و به دولت آنکارا بابت سرکوب مخالفان و دستگیری و اخراج و محاکمه خارج از روندهای حقوقی دهها هزار نفر به ظن ارتباط با کودتاگران هشدار داده و انتقاد کرده اند.

از دیگر سو روابط دو جانبه ترکیه و اتحادیه اروپا برای هر دو طرف اهمیت دارد. اروپا بزرگ ترین شریک تجاری ترکیه است و سالانه میلیون ها گردشگر اروپایی به ترکیه می روند؛ هر چند به دلیل تشدید مشکلات امنیتی در ترکیه ورود گردشگران اروپایی در دو سال گذشته به این کشور کاهش محسوسی یافته است.

از سوی دیگر اتحادیه اروپا برای مقابله و مدیریت بحران انسانی و امنیتی درگیری های خاورمیانه به ترکیه نیاز مبرم دارد و پرواضح است که بدون همکاری ترکیه تامین امنیت مرزی اروپا و دور نگه داشتن موج گسیل پناهجویان به مرزهای اروپا غیر ممکن خواهد بود.

با وجود این اما روابط ترکیه با برخی کشورهای اروپایی ریشه ای خصمانه دارد که بیشترین دلیل آن به تاریخ گذشته بر می گردد. اصرار برخی کشورهای اروپایی به عذرخواهی ترکیه بابت "نسل کشی ارامنه" در دوران جنگ اول جهانی و پیشینه قرن ها خصومت و جنگ با امپراتوری عثمانی مسلمان و حتی فتح قلب امپراتوری بیزانس از سوی سلطان عثمانی و روابطه تیره ترکیه با برخی از کشورهای اروپایی از جمله دولت نیکوزیا و آتن و دیگر موضوعات مورد اختلاف درباره ضرورت رعایت استانداردهای دموکراسی و حقوق بشر، روابط ترکیه و اتحادیه اروپا را در سال ها و دهه های گذشته همواره تحت تاثیر قرار داده و از گرم شدن بیش از پیش و نیز از شانس عضویت احتمالی ترکیه در این اتحادیه کاسته است.

حالا هم پس از کودتای نافرجام اخیر در ترکیه و پاکسازی های صورت گرفته از سوی حزب حاکم ترکیه کشورهای اروپایی نگرانی خود را از وضعیت ترکیه ابراز می کنند و با حرکاتی مشابه آنچه در آلمان و هلند روی داد، به مقامات حزب حاکم ترکیه هشدار می دهند.

پرواضح است که اردوغان چهره محبوبی در پایتخت های اروپایی نیست چه رسد به آنکه تلاش حزب حاکم ترکیه برای تغییر دموکراسی پارلمانی به یک نظام ریاستی که با استانداردهای حاکم بر غالب دموکراسی های پارلمانی اروپا فاصله دارد؛ بر این نامحبوبی افزوده است.

ترکیه تاریخی و ترکیه امروز نه در بین شهروندان اروپایی و نه در میان رهبران اروپایی ارج و قرب یک کشور اروپایی را ندارد و به همین خاطر به درستی احساس تبعیض می کند. 

مقامات آنکارا حق دارند که اروپا را به برخورد تبعیض آمیز بابت مساله عضویت کشورشان در اتحادیه اروپا متهم کنند؛ چرا که این برخود تبعیض آمیز قابل مشاهده بوده و مساله ای پنهان کردنی نیست. اروپایی ها تا زمان وجود امپراتوری عثمانی، حاکمان عثمانی را دشمن خود می دانستند و پس ازفروپاشی عثمانی و شکل گیری جمهوری لاییک کمالیستی نیز هیچ گاه ترکیه را کشوری اروپایی ندیده اند و رنگ و لعاب مدرن ترکیه را باور نکرده اند؛ و به همین خاطر وصال عضویت در اتحادیه اروپا در دهه های گذشته برای مقامات ترکیه آرزویی دست نیافتنی شده است.

ترکیه و اروپا هر چقدر هم بخواهند به هم متصل و مرتبط باشند از دو اقلیم متفاوت هستند و به همین خاطر سوءتفاهم در روابط دو جانبه بین آنکارا و پایتخت های اروپایی به سرعت قابلیت گسترش دارد.

مشکل بین ترکیه امروز و کشورهای اروپایی در دو سطح و لایه مختلف است: احزاب دست راستی در کشورهای اروپایی دولت ترکیه و مهاجران ترک را به خاطر پیشینه تاریخی، تمایزهای تمدنی و تاکیدات حزب حاکم ترکیه بر سیاست های اسلامگرایانه نمی خواهند و دولت های عملگرای اروپا نیز حزب حاکم ترکیه و شخص اردوغان را به خاطر اصرار بر اعمال سیاست های اقتدارگرایانه و تلاش برای از بین بردن نظام پارلمانی و جایگزینی آن با یک نظام ریاستی و تشدید سرکوب مخالفان و دور شدن از استانداردهای دموکراتیک اروپا مورد سرزنش قرار می دهند.