معضل بزرگ بافت تاریخی یزد «خانه های متروکه» و «ساکنان غیر بومی» است

در این نشست که در مدیریت بحران استانداری یزد با حضور معاون میراث فرهنگی استان، برخی مسئولان و کارشناسان میراث فرهنگی یزد برگزار شد، پیرامون موضوعات تهدیدات آفات به ویژه موریانه‌ها در بناها و بافت‌های تاریخی، عدم تطابق برنامه‎ها و سیاست‌ها با مدیریت بحران عرصه جهانی بافت تاریخی یزد و  میراث معماری خشتی در برابر زلزله، بحث و تبادل نظر شد.

پتانسیل بالای آفات در بروز بحرانها در بافت‌های تاریخی

«مرضیه صفار» حشره شناس در رابطه با مدیریت تطبیقی بحران طغیان موریانه در محله تاریخی مربوط به محله تاریخی شوده بالا شهرستان تفت اظهار کرد: استان یزد به عنوان پایلوت این حوزه در سطح کشور عملکرد موفقی داشته است.

وی در ادامه اظهار کرد: آفات همواره پتانسیل ایجاد بحران را همانند دیگر بحرانها دارد و متاسفانه به دلیل پایین بودن آستانه تحمل ما در برابر آنها گاهاً شاهد بروز بحرانها به دلیل شیوع آفات هستیم.

صفار گفت: در مورد بافتهای خشتی با وجود آفاتی مانند موریانه، شاهد کاهش استحکام و مقاومت بنا و افزایش سرعت فرسودگی و به تدریج حذف عناصر اصیل بافت‎های تاریخ و کوچکتر شدن این بافت‌ها هستیم.

به گفته وی، خشکسالی‌های پیاپی سبب افزایش موریانه‌ها در مناطقی شده که پیشتر موریانه در آن مناطق به عنوان آفت مطرح نبوده است.

وی با اشاره به آلودگی موریانه در محله تاریخی شوده بالا در تفت اظهار کرد: موضوع به تدریج در این محله تاریخی موجب گلایه اهالی و سپس رسانه‌ای شد و واکنش مسئولان را موجب شد.

صفار با بیان این که علاوه بر میراث فرهنگی سایر دستگاه‎ها نیز در مبارزه با این آفت دخیل بودند، گفت: با این حال به دلیل تاریخی بودن بافت، رسیدگی به این موضوع بر عهده میراث گذاشته شد و بررسی های اولیه نشان داد که ۷۰ درصد از منازل این بافت آلوده هستند.

وی ادامه داد: با توجه به شایعاتی که در این رابطه بین مردم وجود داشت در مرحله دوم اطلاع رسانی هدفمند و اصلاح باورهای غلطی که سبب تشویش اذهان عمومی شده بود، صورت گرفت و در ادامه پیشگیری از عوامل تنش‌زا به دنبال مسائلی مانند استفاده از سموم در منازل مسکونی انجام گرفت.

«سپیده پورمحمدی» دیگر مجری این برنامه به اقدامات مبارزاتی به این آفات اشاره و عنوان کرد: در همین رابطه مدیریت تلفیقی شامل شناسایی کانونهای آلودگی، پاکسازی و کنترل آفت را صورت دادیم.

به گفته وی، خوشبختانه از مجموع ۵۶ خانه آلوده در این بافت تاریخی تاکنون ۲۰ خانه سمپاشی، ۱۰ خانه سمپاشی موردی شده و ۱۵۰۰ مورد طعمه‌گذاری نیز در خانه‎ها و کانون‌های آلوده صورت گرفته است و امیدواریم با ادامه این روند کاهش چشمگیر جمعیت آفت در این منطقه را شاهد باشیم.

یزد تاریخی نیازمند اصلاح ساختار مدیریت شهری  

«سید هادی رضوی» کارشناس مرمت بناهای تاریخی راجع به چگونگی مدیریت بحران در بافت میراث جهانی شهر تاریخی یزد در تطابق با برنامه ها و سیاستهای مرتبط با اشاره موردی به تجربه سیل سال ۱۴۰۱ در شهر یزد و بافت تاریخی این شهر، گفت: بحرانهایی مانند سیل و زلزله عمدتاً طبیعی هستند و اگر اتفاقی روی می دهد به دلیل شیوه زندگی ماست که این بحرانها و رخدادها را نمایان‌تر می‌کند.

وی با اشاره به تنشهای کم آبی و خشکسالی‌ها در مقابل پرآبی‌های لحظه‌ای در یزد از قدیم تا به امروز، تصریح کرد: این موضوع که دانش بومی ما در رابطه با مقابله با سیل در بافت تاریخی شهر چه بوده است؟ یک پرسش پژوهشی است چرا که تصور بحرانی مانند سیل در بافت تاریخی حداقل طی چندین دهه گذشته موضوعی کمرنگ بوده است.

رضوی با تاکید بر این بافت تاریخی یزد به منزله یک دانش پویاست که هنوز هم با تمام ابعاد آن آشنایی کامل نیافته‎ایم، افزود: باید در مورد بحرانها  به این نکته اهتمام داشته باشیم که بافت تاریخی نقطه اشتراکی است که با سرمایه‌های اجتماعی داریم و کمتر به آن در رابطه با حفظ و نگهداری بافت تاریخی توجه داشته‌ایم.

وی گفت: براساس گزارش ۳۶ ساعت اولیه در سیل ۱۴۰۱ در حالی در داخل عرصه بافت جهانی تعداد ۱۳ بنا دچار آسیب اساسی شدند که ۴۲ بنای آسیب دیده در خارج از این عرصه را شاهد بودیم و این بیانگر وجود همان دانش پویا موجود در بافت تاریخی شهر یزد است.

رضوی عنوان کرد: ۸۴ درصد خسارات سیل گذشته در بافت تاریخی ناشی از مدیریت شهری، ۹ درصد مربوط به بناهای دارای مداخله غیراصولی و هفت درصد در رابطه با بناهای مجهول المالک و گاهاً وقفی بود. از طرفی ۵۱ درصد آسیب‌های سیل مربوط به خانه‌های غیرفعال در بافت تاریخی بود که اهمیت سرمایه‎های اجتماعی در حفظ بناها را یادآور می‌شود.

وی ساختاری پیمانکاری در بافت تاریخی شهر یزد را اشتباه خواند و گفت: متاسفانه پیمانکاری به شیوه امروز یک مسئله بحران ساز در بافت تاریخی شهر است.

این فعال میراث فرهنگی در پایان تاکید کرد: باید بپذیریم که شهر یزد متفاوت از دیگر شهرهاست لذا باید قاعده ساختار اقدامات ما در شهر متفاوت از سایر شهرها باشد و اصلاح آن را داشته باشیم.

حفاظت پیشگیرانه، مهترین چالش مدیریت بحران آثار تاریخی

موضوع سوم این نشست پیرامون «میراث معماری خشتی در برابر زلزله، از راهبردها تا مطالعات موردی» بود که با سخنرانی «حامد عزیزی بندرآبادی» و «ندا حاجی صادقی» استادیار دانشکده هنر و معماری دانشگاه یزد مطرح شد.

«ندا حاجی صادقی» استادیار دانشگاه در این رابطه عنوان کرد: زلزله در کنار تهدیداتی مانند فرونشست‌ها بافتهای تاریخی مانند بافت یزد را با چالش مواجه می‌کند ولی مدیریت بحران می‌تواند قبل تا بعد از بحرانها موجب کاهش خسارات ناشی از آنها شود.

وی بر لزوم اهتمام به مدیریت بحران در حوزه میراث فرهنگی کشورمان با توجه به بحران خیزی آن تاکید کرد و گفت: یکی از موضوعات در این حوزه حفاظت پیشگیرانه قبل از وقوع آسیب است که از مهترین چالشهای آثار تاریخی به ویژه در محوطه‌های میراث جهانی است.

حاجی صادقی خاطرنشان کرد: علاوه بر ارزیابی میزان آسیب‌های احتمالی در هنگام وقوع بحرانها، فرهنگسازی در مورد پیشگیری می‌تواند در این زمینه بسیار حائز اهمیت باشد.

وی در مورد شهر یزد و بافت تاریخی این شهر اظهار کرد: شهر یزد دارای خطر لرزه‌ای متوسط با بازگشت دوره ۴۷۵ ساله است ولی برخی پارامترها می تواند موجب تشدید بحران در بافت تاریخی شهر شود.

این دانشیار دانشگاه، تخریب بافت تاریخی را یک خسارت جبران ناپذیر خواند و گفت: بافت تاریخی یزد بزرگترین و منسجم ترین بافت تاریخی شهری در جهان است و این علاوه بر تهدید جانی ساکنان دائمی و نیمه دائم این بافت تاریخی و گردشگران حاضر در این بافت است.

وی ناهمگونی در گروه‎های اجتماعی و مشکلاتی که می تواند به دلیل تنشها و اختلافات فرهنگی و قومی بافت تاریخی بروز کند را عاملی تنش زا در هنگام وقوع بلایایی مانند زمین لرزه خواند و افزود: بحرانهای اقتصادی به دلیل وجود مراکز مهم اقتصادی در بافت تاریخی یزد از دیگر عوامل موثر در تشدید تاثیر بحرانها در این منطقه تاریخی است،  

حاجی صادقی شرایط برخی بناهای تاریخی را به دلیل مجمول المالک بودن و مرمتهای غیراصولی، پیوستگی بناهای تاریخی در بافت یزد، کم عرض بودن معابر و ناسازگاری با ترافیک امروز به ویژه در شرایط بحران برای خدمات‌رسانی تیم‌های امداد و نجات را نیز از دیگر عوامل موثر در تشدید تاثیر بحرانها در بافت تاریخی یزد ذکر کرد.

وی گفت: برخی بررسی‌ها حکایت از آسیب پذیری بالای برخی مناطق بافت تاریخی شهر یزد در برابر زلزله دارد و نیاز است مطالعات سیستماتیک و مدونی در این رابطه داشته باشیم چرا که هم اکنون ضوابط و استانداردهای قابل اجرایی برای بناهای خشتی و تاریخی در برابر زلزله نداریم.

به گزارش ایسنا، «حامد عزیزی بندرآبادی» عضو هیات علمی دانشکده عمران دانشگاه یزد در این رابطه به موضوع تدوین آیین نامه معماری خشتی، اظهار کرد: دانشگاه یزد در سال ۱۳۹۹ براساس تفاهم نامه‌ای موضوع احیای جایگاه خشت در ساخت و ساز کشور را آغاز کرد و به رغم شیوع بحران کرونا با همکاری مرمت‌کاران و مرکز تحقیقات ساختمان، در بازه ۱.۵ ساله نسخه اولیه دستورالعمل تجویزی ایجاد بناهای خشتی در عرصه و حریم میراث جهانی شهر تاریخی یزد در تیرماه ۱۴۰۱ تهیه شد.

به گفته وی، این دستورالعمل دارای بخشهایی اعم از عمرانی، مصالح ساختمانی و سازه است که امیدواریم این طرح با تایید نهایی از سوی شورای عالی مسکن جهت اجرا یا بازآفرینی بناها، ابلاغ شود.

معضل اسکان افراد غیربومی در بافت تاریخی

«محمدعلی ملک زاده» مدیریت بحران استانداری یزد از بافت تاریخی به عنوان میراثی ارزشمند یاد کرد و گفت: قطعاً آیین نامه الزامی شهرسازی امروز بسیار جوانتر از میراث کهن باقیمانده از ۷۰۰ سال پیش در یزد است ولی امیدواریم با تدابیر لازم با همکاری دانشگاه و ملاک عمل قرار دادن ظرفیت پیشینیان بتوانیم این میراث کهن را نگه داریم.

وی گفت: نگاه غالب به موضوع بافت تاریخی بعضاً بافت فرسوده است که باعث اسکان برخی افراد غیربومی شده است ولی با این حال با اقدامات میراث فرهنگی و سایر دستگاه‎ها برای تغییر این نگاه تلاش شده است.

ملک زاده با اشاره به اعتبار تخصیص یافته برای جبران خسارت بافتهای آسیب دیده در بحران سیل، گفت: متاسفانه این اقدام در بافت تاریخی یزد با مشکل الزام رعایت آیین نامه‌های شهرسازی مواجه است که امیدواریم با تلاش دانشگاهیان راهکار مناسبی در این باره ارائه شود.