صداقت و نجابت، مولفه اصلی هویت یزدی هاست

مثلاً هویّت مردم یزد با هویّت مردم اصفهان و شیراز و مشهد در همین تفاوت‌هایی ست که در هر جامعه می‌تواند وجود داشته باشد و این هم مؤلّفه های زیادی دارد. زبان، گفتار و کردار، آداب ‌و رسوم، بازی‌ها، مثل‌ها و متل‌ها، ترانه‌ها، برخوردها و خصوصیّت های اخلاقی و رفتاری و همۀ این‌ها می‌تواند جزء مؤلّفه های هویّتی یک جمع باشد.

صداقت و نجابت، مولفه اصلی هویت یزدی هاست

حسین مسرت در تشریخ «مؤلّفه های هویّت یزدی» بیان داشت: دربارۀ مؤلّفه های هویّت یزدی می‌توان گفت که یزدی‌ها به‌غیراز تفاوت گویشی که دارند و این گویش خاص در سراسر ایران شناخته‌شده است، دارای مؤلّفه های هویّتیِ دیگری مانند امانت، درستی کردار و گفتار، صداقت و نجابت هستند؛ یعنی کافی است شما در یکی از بازارهای ایران به ‌ویژه بازارهای تهران اشاره ‌کنید که من یزدی هستم که حتّی با موقعیّت بحرانی اقتصادی فعلی، بدون دادن چک یا سفته می‌گویند برو و وقتی به شهر خودت رسیدی، پول ما را حواله کن. خیلی از افرادی که حتّی برای مرکز استان و شهر یزد نیستند و متعلّق به اطراف یزد هستند، نیز از این موقعیّت استفاده می‌کنند و با گفتن اینکه من یک یزدی هستم از آن اعتباری که یزدی‌ها در نزد بازار و مردم ایران دارند استفاده می‌کنند. یک اصطلاحی هست که خود من بارها شنیده‌ام و با آن برخورد داشته‌ام که هر جا می‌گویی یزدی هستم می‌گویند: «یزدی‌ها کارشون درسته» و این جمله «کارشان درست است» معانی زیادی داد. این «کارشان»، یعنی رفتار و گفتار و همۀ چیزهایی را شامل می‌شود که در یک جامعه مورداحترام است و می‌شود همان هویّت ما که می‌گویند: یزدی هستی؟ کارت درست است!

گویش یزدی، بیانی منحصر بفرد در ایران است

وی در پاسخ به این پرسش که «خیلی از اندیشمندان، هویّت قومی را منوط به ساختار مجزّای فرهنگی و زبانی می‌دانند. به‌عنوان‌مثال: قائل به هویّت جمعی در بین قوم‌های ایرانی مثل کرد و ترک و لر هستند. مثلاً عنوان می‌شود که ساختار متفاوت فرهنگی کردها و به‌ویژه زبان آن‌ها باعث می‌شود که ما از هویّت قوم کرد در کنار مثلاً قوم لر نام ببریم. در مورد شهری مثل یزد که ساکنان آن از قوم مجزّا با زبانی مخصوص خود نیستند، چگونه می‌توان از هویّت یزدی نام برد و آن را معرفی کرد؟» گفت: البته در مورد مسئله زبان، سال‌هاست که بر سر تفاوت زبان، لهجه و گویش، بحث‌های دامنه‌داری در بین زبان شناسان وجود دارد که مثلاً کردی زبان است یا گویش و لهجه، اختلافات زیادی هست بین محقّقان که یکی مثلاً لری را گویشی می‌دانند از گویش‌های زبان‌های ایرانی، ولی در مورد ترکی خیر، امّا دربارۀ کردی و لری بحث‌های زیادی هست که گویش و لهجه است یا زبان. امّا دربارۀ یزدی، خوب ما زبان یزدی نداریم و گویش یزدی داریم. امّا مشخّصاتی که گویش یزدی دارد، آن‌قدر هویدا و آشکار هست که کمتر کسی در ایران، گویش یزدی را با گویش جای دیگر اشتباه بگیرد. به‌عنوان‌مثال شما ممکن است گویش بختیاری را با لری اشتباه بگیرید و یا گویش مشهدی را با گویش تربتی، یا در برخی مناطق مثل کرمانشاه که هم کرد دارد و هم لر، امکان دارد ما گویش کرمانشاهی را با گویش شهرهای اطرافش اشتباه کنیم، امّا کمتر کسی است که گویش یزدی را اشتباه بگیرد، یعنی در هر جای ایران به‌محض اینکه ما حرف بزنیم، تشخیص می‌دهند که یزدی هستیم. البته خصوصیّت ها و ویژگی‌هایی که گویش یزدی دارد نیز این گویش را شاخص می‌کند. به قول برخی شُل یا تند حرف زدن در گویش یزدی یک شاخص است و یا تأکید خاص روی برخی کلمات یا واج‌ها مانند تأکید روی حرف قاف (ق) که هیچ کجا به غلظت ما یزدی‌ها قاف را ادا نمی‌کنند و در گویش یزدی قاف چنان به‌کاربرده می‌شود که انگار با دو تشدید ادا می‌شود! مثلاً وقتی ما می‌گوییم دقیقه، انگار که چهارتا تشدید روی این کلمه وجود دارد. یا سریع حرف زدن که در گویش‌های دیگری کمتر به چشم می‌خورد و برخی ما را به انگلیسی‌ها تشبیه می‌کنند که آن‌ها نیز بسیار تند حرف می‌زنند. پس در کل، گویش یزدی هم می‌تواند با خصوصیّت های منحصربه‌فردش یکی از شاخصه‌های هویّت یزدی باشد. ما می‌توانیم با این هویّت و با این گویش به خود افتخار کنیم که یک یزدی هستیم.

پشت «یزدی بودن» اعتبار چند هزار ساله تاریخی است

مسرت در پاسخ به این پرسش که «پیشینۀ چند هزارسالۀ تاریخ یزد را چقدر در تعریف هویّت یزدی مهم می‌دانید؟» بیان داشت: در بحث تاریخ یزد، از همان ابتدا می‌توان به نام یزد اشاره کرد که نام یزد برگرفته از نام فرشته‌ای است به نام «یزت» است که این یکی از نقل‌قول‌هاست. یا برخی گویند: چون یزدگرد، یزد را ساخته، بدین نام شهره شده است. بعدها که در قرن پنجم، علا الدولۀ کالنجار به یزد آمد، از حاکم سلجوقی ایران درخواست کرد که یزد را عبادتگاه وی قرار دهد. به‌هرحال سلجوقیان آمده بود و نمی‌خواستند برخورد بدی با حاکمان دورۀ قبل یعنی آل‌بویه در ایران داشته باشد. به حاکم قبل گفت که مکانی را انتخاب کند و ساکن شود و با او کاری نخواهند داشت و علا الدوله گفت: یزد را محلّ عبادت من قرار دهید و حاکم سلجوقی گفت: یزد، «دارالعباد» تو باشد. به همین دلیل بعد از این یزد را دارالعباد یا دارالعباده خواندند که به نظرم بسیار نام مسمّایی است. امروزه نیز همچنان یزد را دارالعباده می‌نامند که مردم مؤمن و خداجویی دارد که در ایران به درستکاری و امانت و مؤمن بودن شهره هستند؛ یعنی شما کافی است که بگویی: من یزدی هستم، خیلی اعتبارها پشت کلمۀ یزدی بودن می‌آید مثل اخلاق و ایمان و این‌ها حالا می‌تواند یک نام با مسمّایی بشود مثل دارالعباده یزد، یزد، یزدان و کلمات مشابه آن، امّا به‌هرحال نام یزد برگرفته از نام یزدان و نام خداست.

«دکتر اسلامی ندوشن» مشهورترین یزدی معاصر در حوزه فرهنگ است

پژوهشگر تاریخ و فرهنگ یزد در پاسخ به این سوال که «در بین بسیاری از چهره‌های علم و ادب و فرهنگ یزد که در ایران و جهان شهره هستند، می‌توان یک یا چند نفر را چکیدۀ هویّت فرهنگی و تاریخی یزد دانست؟» اظهار داشت:

افراد زیادی داشتیم که در طول تاریخ، گویای هویّت فرهنگی و تاریخی یزد بوده‌اند، البته نام یزد که ما به کار می‌بریم، چون همیشه نام مرکز استان و شهر یزد هر دو «یزد» است؛ اگر ما در گستره استانی در نظر بگیریم افرادی در طول تاریخ بوده‌اند، مانند مجد همگر، شرف الدّین یزدی، وحشی بافقی، محمّدباقر یزدی، ریاضی‌دان مشهور، فرّخی یزدی و افرادی زیادی که می‌توانند گویای هویّت یزدی در طول تاریخ باشند. در عصر حاضر اگر ما بتوانیم چند نفر را خلاصه کنیم، چندین نفر هستند که گویای هویّت فرهنگی و تاریخی یزد هستند که بر صدر آن‌ها آقای دکتر محمّدعلی اسلامی ندوشن قرار دارد که در جهان شهره است و به‌ویژه به‌واسطۀ ارائۀ نظریات فرهنگی، اجتماعی و حقوقی و نوشتن آثاری که در  زمینه های مختلف نوشته‌شده است. دوم آقای دکتر اصغر دادبه را می‌توان نام برد که با اعلام نظر «خرد ایرانی» شهره شده که این نظریه معتقد است: خرد ایرانی یعنی کم‌آزاری یا بی‌آزاری که جناب دکتر دادبه خاستگاهش را یزد می‌داند. ما بزرگانی داشتیم و داریم که همچنان در بخش‌های گوناگون شاخص هستند، مثلاً یکی از این افراد که برای مرکز استان است و دارای نظریّات بسیار خوب و انسانی است، آقای دکتر محمّدحسین پاپلی یزدی است که به‌غیراز اینکه از جغرافی‌دانان نامی ایران و جهان است، از چهره‌های برجستۀ فرهنگی و اجتماعی یزد است و در کنار این نام‌ها باید یادی کنیم از کسی که در جهان، آوازۀ گفتگوی تمدّن‌ها را داد و نام ایران را سالیان سال در صدر نام کشورهای جهان قرارداد و به ایران احترام و آبرو بخشید و او کسی نیست جز دکتر سید محمّد خاتمی که با بحث گفتگوی تمدّن‌ها نشان داد که ایران منادی گفتگوی تمدّن‌ها در طول تاریخ از زمان کوروش تابه‌حال بوده است.